Стр. 553 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

553
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 51. Мавзолей Жоши-х н
Жошы хан кесенесі. XIV–XV ғасырлар. 1946–1947 жылдардағы фотосуреттер
Мавзолей Жоши-хан. XIV–XV века. Фотографии 1946–1947 годов
тағы да он үш қатар қаланып, бұрынғы күмбездің ішіне
тағы бір қырлы «жұлдызды» күмбез барабаны орнатылған.
Күмбез де, барабан да ақ сары ангобтың бетіне керемет-
тей әдемі мөлдір ашық көк әйнекелі беті тегіс шаршылы
және трапеция тәрізді плиткалармен қапталған. Жошы
хан кесенесін қаптаған плитка Орталық Қазақстанда
кездеспейді. Бұл өңірдегі ортағасырлық ескерткіштердің
қай-қайсысы да мөлдірлігі, түсінің әдемілігі, сапасы
жағынан бұған жетпейді. Осылай қалпына келтірудің
нәтижесінде қарапайым порталды-күмбезді кесенеден
өзгеше 17 қабырға-түбірік барабанды көгілдір күмбезімен
монументальды салтанатты құрылысқа айналды.
Кейінірек кесененің алдын қоршап, күйген кірпіш
төсеп, шағын алаңқай жасалған. Кесенедегі аздаған
жөндеу жұмыстары негізгі құрылыс кезеңдерінің
аралығында және одан кейінгі жылдары жүргізілген.
Оны ақ және қызғылт сылақтардың іздері куәландырады.
Уақыт өте келе сыртқы күмбез құлап, барабанның әсем
қаптамасы түскен, ал П үлгідегі портал белдігі сәнді
плиткаларының жоғалды. Ә. Х. Марғұланның айтуын-
ша, бұл плиталар эпиграфиялық өрнектер болған және
олардың соңғы даналарын патша шенеуніктерінің
біреуі шығарып, генерал-губернаторға көрсету үшін
Омбыға алып кеткен. 1999–2000 жж. сыртқы күмбез бен
қаптамаларды қалпына келтіру мақсатында күмбезге
күрделі қалпына келтіру жұмыстары жүргізілді.
Жошы хан кесенесін қалпына келтірудегі екінші
құрылыс кезеңінің жұмысы мазмұндық жағынан да,
возвели внешний купол на ребристом «звездчатом» барабане.
И купол, и барабан были облицованы гладкими квадратными
и трапециевидными плитками с исключительной по красоте
прозрачной ярко-голубой поливой по желтовато-белому анго-
бу. По прозрачности, богатству цвета и прочности глазури эти
плиткине имеют аналогов вЦентральномКазахстане, поскольку
все известные образцы поливной терракоты с других средневе-
ковых памятников этого региона значительно уступают им по
качеству. В результате этой реконструкции памятник из про-
стого и ничем не примечательного портально-купольного
мавзолея превратился в парадное сооружение со сверкающим
голубым куполом на необычном 17-реберном барабане.
Вероятно, позднее, перед входом в мавзолей была устро-
ена площадка с ограждением и выстилкой из обожженного
кирпича. Небольшие ремонты на мавзолее были как между ос-
новными строительными этапами, так и в последующие годы
– об этом свидетельствуют остатки штукатурки белого и крас-
новатого цвета, которые можно видеть в швах кладки всех его
фасадов. Со временем внешний купол обрушился, облицовка
барабана осыпалась, а декоративные плиты П-образного по-
яска портала были утрачены. По сообщению А. Х. Маргулана,
эти плиты имели эпиграфический орнамент, и последние их
экземпляры были сняты и увезены в Омск одним из царских
чиновников для показа генерал-губернатору. В 1999–2000 гг.
на мавзолее были проведены реставрационные работы с вос-
становлением внешнего купола и облицовки.
Оригинальная по замыслу реконструкция второго стро-
ительного периода мавзолея Жоши-хан сама по себе пред-