Стр. 547 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

547
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 50. Мавзолей Алаша-х н
жүр. 1989–1990 жж. кесененің кейбір жерлерін нығайта
түсу, жекелеген қайта қалпына келтіру жұмыстарын
жүргізу кезінде тамаша ашылымдар жасалды, қаланған
кірпіштердің бетінен таңбалар табылды. Бір кірпішке
Шыңғыс хан ұрпақтарының таңбасы ойып салынған.
Бірнеше суреттерден арғындардың таңбасы табыл-
ды. Кесене қалауындағы кірпіштерде басқа рулар мен
тайпалардың таңбасы бар. Аңыздарда жайдан жай Алаша
хан есімін тайпаларды біріктіруші деп қарастырмайды.
Алаша хан кесенесі архитектурасында түбегейлі
дәстүрден ауытқығаны, Алтын Орда дәуіріндегі мемориалды-
діни сәулет өнері негізінен кейінгі өте көне үлгіде
салынғаны анық көрінеді. Сонымен бірге оның кейбір
құрылымдық және сәндік қолданыстары монғол заманына
дейінгі белгілі ескерткішіне келеді, бұнда олар басқаларда
кездеспейтін үйлесімділікті қолданған. Осы жерде шебердің
жаңашылдық шешімі мен шығармашылық ізденісіндегі
дарындылығын көрінеді. Сонымен бірге бұл ғимаратты
қолмен салғанда, олардың тек қана күйдірілген кірпішті жа-
сауда ғана емес күйдірілген сары балшықты қашағанда, сәнді
кіреукеде де және құрылыста да адамдардың тәжірибесіздігі
куәландырады.
Алаша хан кесенесі – ортағасырлық кесенелердің
бірегейі, Орталық Қазақстандық далалық дәстүрдің ХІХ–ХХ ғ.
басындағы қазақ ақсүйектері кесенесі құрылысында терең
тамыр жайған еліктеушілік болған және қазіргі заманғы
басқа аудандағы ескерткіштерден өз артықшылығымен көзге
түседі. ХІХ ғ. 60-шы жж. салынған Дүзен Сандыбаев кесенесі
тікелей көшірмесі екені де белгілі. Құрылысшы Сералы
Еламанұлының айтуынша, кесене құрылысын білу үшін үнемі
атқа мініп, Алаша хан кесенесіне барып жүрген. Бұл сияқты
басқа да мысалдар келтіруге болады.
только в изготовлении обожженного кирпича, резной тер-
ракоты и декоративной глазури, но и в строительстве как
таковом.
Мавзолей Алаша-хан – единственный из средневеко-
вых мавзолеев, подражание которому стало в центральнока-
захстанских степях традицией, глубоко укоренившейся
в строительстве мавзолеев казахской знати XIX – начала XX
в. Известен даже пример прямого копирования – мавзолей
Дузена Сандыбаева, построенн ый в 60-х гг. XIX в. По преда-
нию, его строитель Сералы Еламанулы ежедневно ездил на
лошади к мавзолею Алаша-хан, чтобы изучать устройство и
расположение его конструкций. Можно также привести не-
мало примеров воспроизведения отдельных приемов и де-
талей во многих других работах народных мастеров нового
времени, избравших мавзолей Алаша-хан отправной точкой
для возрождения строительной культуры своего народа на
этом переломном этапе истории.
Қонысбай кесенесі, қасбетінің сәнді қаламасы Алаша хан
кесенесіндегі оюлы қаламаға ұқсас. ХІХ ғасыр.
Шығыс көрінісі
Мавзолей Конысбая с декоративной кладкой фасадов, подобной
узорной кладке мавзолея Алаша-хан. XIX век. Вид с востока