Стр. 544 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

544 Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
1. Кенді Алтай50. Алаша х н кесенесi
панорама открывается сверху – бескрайняя степь с бегущими
тенями облаков, река среди деревьев, холмы за рекой…
С именем Алаша-хана связано множество народных ле-
генд и преданий, сведения которых часто не согласуются друг
с другом. Ч. Ч. Валиханов писал об этом так: «Все три орды, со-
ставляющие союз казак, …считают своим родоначальником не-
коего Алача, что значит чужеземец… Кто такой был Алача, от-
куда он взялся, народное предание повествует различно». Одна
из легенд, истоки которой исследователи относят к наиболее
древним временам, была, в числе других, записана и опублико-
вана Г. Н. Потаниным: «Жил один хан… У хана не было детей от
первой жены, и потому он взял вторую жену, …чтобы иметь сы-
на-наследника. И действительно от второй жены родился сын,
но такой пестрый (ала), т. е. с родимыми пятнами. Первая жена
хана стала завидовать и злиться. Она стала говорить хану, что
ему надо избавиться от такого наследника, так как он пестрый
и может испортить всех потомков, которые выйдут разноцвет-
ными и потому не будут жить в мире… Хан согласился с убежде-
ниями жены, взял сундук, положил туда пищи, посадил сынка
и пустил сундук в море… Сундук переплыл на другую сторону
моря, и там пестрого ханского сына нашел какой-то нищий.
Он взял мальчика и воспитал его. Мальчик вырос богатырем,
силачом. Он собрал сотню разных молодцов и стал с ними ез-
дить на барамту (грабеж) и вести веселую жизнь. Хан, его отец,
узнал об этом, и захотелось ему повидать сына. Он тогда послал
за ним старшего сына богача Котана по имени Уйсун с сотней
молодцов. Уйсуну и его спутникам так понравилась привольная
жизнь пестрого ханского сына, что они остались там и не вер-
Алаша хан есімімен байланысты көптеген халықтық
аңыздар мен мәліметтер бар, алайда олардың көбі бір-
бірімен қарама-қайшы келіп жатады. Ш. Ш. Уәлиханов ол
туралы былай деп жазды: «Қазақтардың одағын құрайтын
барлық үш орда Алашты өзіміздің басымызды біріктірген жат
жерлік деп есептейді… Алаш кім болған, ол қайдан шықты,
бұл жөнінде халық аңызы әртүрлі». Г. Н. Потанин жазып алып
жариялаған, бастауын көне заманнан алатын аңыздардың
бірінде «Бір хан өмір сүрді. Ханның бірінші әйелінен бала
болмағаннан кейін, мұрагер-ұл керек болған соң екінші
әйел алды. Шынымен де екінші әйелінен бала болды, бірақ
ала, яғни қалды бала болды. Ханның бірінші әйелі қызғанып,
ызаланды. Ол ханға мынандай ала баладан кейін болашақ
ұрпағының бұзылуы мүмкін екенін және олардың бірге өмір
сүре алмайтынын айтып, сондықтан баладан құтылу керек –
дейді. Хан әйелінің сөзіне еріп сандық жасатып, ішіне тамақ
салып, баламен бірге теңізге жібереді. Сандық теңіздің келесі
жағасына ағып барғанда, ол сандықты бір кедей тауып ала-
ды. Ол баланы тәрбиелеп өсіреді. Бала батыр болып өседі.
Бала өзімен бірге жүздеген жас жігіттерді ерітіп, барымта
жасап, қызық өмір сүргісі келді. Хан баласының тірі екенін
біліп, оны көргісі келеді. Сонда ол бай Қотанның Үйсін ат-
ты үлкен ұлын жүздеген жастармен артынан жібереді. Үйсін
мен оның достарына ханның ала ұлының еркін өмірі ұнап,
олар ханға оралмайды. Ол Қотанның екінші ұлы Болатты
жүздеген достарымен жіберсе, олар да оралмайды. Енді ол
Қотанның үшінші ұлы Алшынды жүздеген балаларымен
жібереді, олар да еркін өмірден оралмады. Бұлар енді хан
Алаша хан кесенесі. XVI ғасыр. Ішкі көрінісі. Екінші қабаттағы
галереяға апаратын баспалдақ: кіреберіс (сол жақта) және
үстінен түсірілген көрініс
Мавзолей Алаша-хан. XVI век. Интерьер. Лестница на галерею
второго яруса: вход (слева) и вид сверху
Алаша хан кесенесі. XVI ғасыр. Ішкі көрінісі. Екінші қабаттағы
галерея: батыс жақтағы коридор (сол жақта)
мен солтүстік-шығыс бұрыштағы бөлме
Мавзолей Алаша-хан. XVI век. Интерьер. Галерея второго яруса:
западный коридор (слева) и северо-восточное угловое помещение