Стр. 552 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

552
Жошы хан кесенесі маңында қазылған ортағасырлық қоныстың шикі күйдірілмеген кірпіштен жасалған құрылыстарының қалдығы
Остатки раскопанных сырцовых построек средневекового поселения у мавзолея Жоши-хан
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
1. Кенді Алтай51. Жошы хан кесенесі
ленген деген қорытындыға келді. Алайда кесене құрылысы
1228 ж. салынды деу шүбә тудырады, себебі Алтын Орда ис-
лам дінін ресми түрде қабылдаудан бұрын моңғол ханда-
ры мен ақсүйектеріне исламдық мемориалды-діни сәулет
ескерткішін орнату мүмкін емес сияқты.
Бұдан әрі зерттеушілердің бірнеше жылғы ең-
бектерінің арқасында көп нәрсенің басы ашылды, ескерт-
кіштің алғашқы кескін-келбеті уақыт табымен өзгергені
белгілі болды. Жошы хан кесенесіне жақындау жерде,
солтүстік-шығыс жағында, шикі кірпіштен салынған
үйлерден тұратын бекініссіз қоныстың үйіндісі ашы-
лып, зерттелген. Археолог Ж. Е. Смайыловтың пікірі
бойынша, қоныс пен ортағасырлық мола Жошы ұлысы
кезіндегі бірыңғай кешен және ол алғаш Бату ханның,
одан соң батыс жорықтарынан кейін Орда Ежен мен оның
ұрпақтарының, ал XV ғ. көшпелі өзбектер мемлекетінің
негізін қалаған Әбілқайыр ханның ордасы болған Ор-
да Базар қаласымен теңестіреді. Кесененің өзін зерттеу
ол ұзақ мерзімді екі кезеңде тұрғызылғанын және сол
уақыт аралығында кесене бірнеше дүркін жөнделгенін
көрсетті. Құрылыстың бірінші кезеңіне бір ғана портал
мен күмбезден тұратын, негізгі порталды-күмбез ауданы
жатады. Кесененің екінші кезеңіне қабырғаның үстіне
пришел к мнению, что мавзолей был построен в 1228 г. и что в
нем похоронен сам Жоши-хан. Однако датировка строитель-
ства мавзолея 1228 г. вызывает сомнение, поскольку появление
исламских мемориально-культовых сооружений над захороне-
ниями монгольских ханов и знати вряд ли было возможно до
принятия в Золотой Орде ислама как официальной религии.
Благодаря многолетним исследованиям, многое стало
известно о первоначальном облике памятника и о том, как
он менялся с течением времени. С северо-восточной сторо-
ны мавзолея Жоши-хан было открыто и исследовано неукре-
пленное поселение с остатками домов из кирпича-сырца. По
мнению археолога Ж. Е. Смаилова, поселение и средневеко-
вый некрополь составляют единый комплекс периода Улуса
Джучи и отождествляются с городом Орда-Базар, который
сначала был первой ставкой Бату-хана, затем, после Западного
похода – ставкой Орда-Еджена и его потомков, а в XV в. – став-
кой основателя государства кочевых узбеков хана Абулхайра.
Исследование самого мавзолея позволило установить, что он
строился в два разновременных этапа и в промежутке между
ними неоднократно ремонтировался. На первом этапе стро-
ительства был возведен его основной объем с одинарным
куполом и порталом. На втором этапе мавзолей надстроили
в высоту на 13 рядов кладки, а над существующим куполом