Стр. 545 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

545
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 50. Мавзолей Алаша-х н
Алаша хан қорымы мен айналасындағы ландшафты
Вид некрополя Алаша-хан и окружающего ландшафта с кровли мавзолея
нулись к хану. Тогда хан послал Булата, второго сына Котана, с
сотней молодцов. И эти остались около ханского сына, так как
и им понравилась привольная жизнь. Тогда хан послал Алчи-
на, третьего сына Котана, с сотней молодцов. И эти остались
там же, пленившись привольной жизнью… Все они решили вы-
брать хана, и так как пестрый богатырь, их предводитель, был
ханский сын, то они и решили выбрать его. В прежнее время
выбранного в ханы поднимали на каком-нибудь хорошем ков-
ре, а у казак-киргизов таких ковров не было (не выделывались)
– они умели делать только полосатые широкие тканые полови-
ки, нынешние алачи; они взяли такую алачу и подняли на ней
пестрого ханского сына, и провозгласили его ханом. После
этого он стал называться Алаша-хан или Алача-хан. От Уйсуна
и его молодцов пошло поколение Улу-Жус, т. е. старшая сотня,
от Булата и его молодцов пошло поколение Орта-Жус, т. е.
средняя сотня, а от Алчина и его сотни молодцов пошло по-
коление Киши-Жус, т. е. меньшая сотня. От этих поколений и
пошли казак-киргизы Большой, Средней и Малой орд».
Другая легенда, опубликованная в 1868 г. Н. И. Кра-
совским, также связывает имя Алаша-хана с происхожде-
нием казахских жузов, хотя в ней события описаны совсем
по-другому. Здесь Алаша-хан выступает в роли всенародного
правителя, после Чингис-хана властвовавшего над всеми сте-
пями и победившего монголов, но потерпевшего поражение
в походе против бухарского хана и взятого в плен вместе с
тремя сотнями батыров. Оставаясь заложником бухарского
сайлау керек болды, сол кезде олар ала батыр хан баласы
болғандықтан соны сайлауды шешеді. Бұрынғы кезде хан-
дарды қандай да бір жақсы кілемге көтеру керек болды, ал
қазақ-қырғыздарда бұндай кілем болмағандықтан – олар
қазіргі алаша, яғни жолақты ұзын төсенішке ала хан ұлын
көтеріп, оны хан етіп салтанатты түрде жариялады. Осыдан
кейін ол Алаша хан деп аталды. Үйсін мен оның жастары-
нан Ұлы жүз ұрпағы, Болат пен оның жастарынан Орта жүз
ұрпағы, ал Алшын мен оның жастарынан Кіші жүз ұрпағы
тарады. Осы ұрпақтардан қазақ-қырғыздардың Үлкен, Орта
және Кіші ордасы пайда болды».
1868 ж. Н. И. Красовский жариялаған келесі бір аңызда
қазақ жүздерін Алаша хан атымен байланыстырады, деген-
мен онда оқиға барысы мүлдем басқаша өрбиді. Онда Алаша
хан Шыңғыс ханның билігінен кейін монғолдарды жеңіп,
барлық далалықтарды билеген, бірақ бұхар хандығына
қарсы жорықта үш жүз батырымен тұтқынға түскен.
Бұхар хандығында тұтқында отырып, ол әр жүзден бір-бір
баласының олар тұтқыннан өздері кетіп, туған жерлеріне
жетуді айтты. Аңыз бойынша мұны ең алдымен оның ор-
таншы ұлы Дайыр қожа жасай білді, «бірінші келгендіктен
ол, Орта ордасынан кейін бұхарлықтардың қанауынан
құтылған екі жүздікке, немесе қайтсе де, екі ордаға өзінің
ықпалын жүргізді. Дайыр қожа кейін әкесін тұтқыннан боса-
тып, бірақ кейіннен бұрынғы билігін қабылдамай, қыстауы
орналасқан Ұлытау тауында қамсыз өмір сүрді. Қаракеңгір