Стр. 577 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

577
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 53. Историческая местность Калмаккырг н
батырларының жоңғарларға қарсы ерліктері туралы тарихи
аңыз әңгімелер жеткілікті.
Қалмақтепе тауының құрылымы ассиметриялы:
оңтүстік бөктері жарлауыт болса, ал солтүстік пен шығыс
бөктері – жайпақ. Осы бөктердің әртүрлі биіктігінде ор-
таша мөлшердегі қызғылт тастан салынған 70-тен астам
жоңғардың сопақша қорымдары бар. Қорымның батыс
жағында кесек қара тас орнатылған. Кейде мола үстіндегі
тігінен қойылатын тастар жоқ, сондықтан қорымның үстіне
басқа түсті тастар қойылған. Жазықтағы тау бөктерінің
оңтүстік етегінде тағы да 10 жоңғар моласы бар. Осылардың
үшеуінің жанында ойрат жазуымен жазылған ұзындығы 50–
70 см сұр түсті кесек тастар жатыр.
Тұрақты мекенге айналдыруға жарамды жерлері
аз Бетпақдаланың солтүстік-батысындағы Білеуті өзен
аңғарының табиғи жағдайы өте қолайлы. XVIII ғ. бірінші
жартысында көршілес көшпенді халықтардың шекара
сызығынан оңтүстікке қарай бірнеше ондаған шақырым
жердегі ішкісі, басқаларға қарағанда шекаралық аймақтың
жайлы бөлігі болды. Бұл жерде жоңғар қорымдарының рет-
ретімен орналасуы да соған байланысты.
1723 ж. ерте көктемде жоңғар қоңтайшысы Сыбан
Рабданның (1697–1726) үлкен ұлы Лаузан-Шононың (1732 ж.
қайтыс болған) қолбасшылығымен жоңғарлар, Шу-Талас
өзендері аралығындағы Оңтүстік Қазақстанның жеріне
тұтқиылдан баса-көктей еніп, қазақтардың сол кездегі аста-
насы Түркістанды және оған жақын оңтүстіктегі Сайрам
мен Ташкент қалаларын басып алды. Жоңғарлар кейінгі
екі жылда өз биліктерін қала орталықтары мен оған жақын
чиво свидетельствует обустройство джунгарского некрополя,
упорядоченный характер могил, что могло бы иметь место
при относительно стабильной жизненной обстановке.
Ранней весной 1723 г. джунгарские войска под коман-
дованием полководца Лаузана-Шоно (ум. в 1732), старшего
сына хунтайджи Цэван-Рабдана (1697–1726), вторгшись из
Чу-Таласского междуречья подобно снежной лавине на тер-
риториюЮжного Казахстана, захватили казахскую столицу
город Туркестан и расположенные южнее ее города Сайрам
и Ташкент. В течение двух последующих лет джунгары рас-
пространили свою власть не только на городские центры и
прилегающие к ним оседлоземледельческие оазисы в бассей-
не среднего течения Сырдарьи, но и на районы казахских
кочевий Старшего и Среднего жузов. В ходе этих нападений
свыше 5 тыс. казахов были захвачены в плен и увезены в улу-
сы джунгарского хунтайджи, много людей погибло, а уцелев-
шие кочевые аулы подверглись разорительным гра-бежам со
стороны завоевателей.
Картину страшного побоища, всеобщего разорения
и непомерных страданий кочевого населения Присырда-
рьинского района довершило массовое бегство казахов с
принадлежавших им пастбищных мест. Время этих суровых
испытаний прочно запечатлелось в исторической памяти
казахского народа как годы великого бедствия – «Актабан
шубырынды», т. е. всенародное бегство пеших до состояния,
что побелели (или износились) пятки.
Захват джунгарами Туркестана – главного полити-
ческого центра и духовной святыни казахов, а также всей
урбанистической инфраструктуры Казахского ханства по-
Қалмақтепе (Қалмақ-Чингара) шоқысының төбесіндегі
ойрат қорымы. XVIII ғасырдың бірінші жартысы
Ойратский могильник на вершине сопки Калмактепе
(Калмак-Чингара). Первая половина XVIII века
Қалмақтепе (Қалмақ-Чингара) шоқысының баурайындағы бейіт.
XVIII ғасырдың бірінші жартысы
Курган на склоне сопки Калмактепе (Калмак-Чингара).
Первая половина XVIII века