Стр. 223 - ТОМ2

223
районом кочевания «токмаков» являлась Чуйская долина, на
которую тогда распространялось название урочища Токмак.
Весной 1646 г. Батур-хунтайджи организовал новый
военный поход в Западное Семиречье против казахского хана
Жангира (1644–1652), в ходе которого «многих людей побил,
да и брата Янгирова с женою и з детьми и со многими людьми
в полон взял». Понеся во время этих военных действий боль-
шие людские и материальные потери, казахи были вынуждены
заключить с джунгарским ханом мирный договор и уступить
ойратам свои земли в Заилийском Алатау и предгорьях Кыр-
гызского хребта, где влиятельные ойратские князья Очирту-
тайджи, Аблай-тайджи и сын Батура Сэнге-тайджи разместили
в 1646–1650 гг. свои зимние ставки.
В период более чем столетнего джунгарского господ-
ства в Западном Семиречье местность, где сегодня распо-
ложен город Алматы, называлась в ойратских источниках
Шара-Бэль. Под тем же именем она упоминается в китайских
хрониках и географических описаниях региона середины
XVIII – первой четверти XIX в., таких как «Пиндин чжуньгээр
фанлюэ» (Описание умиротворения Джунгарии), «Сиюй туч-
жи», «Сиюй вэнь цзянь лу», Сиюй шуй дау цзи» и др.
По свидетельству письменной биографии знамени-
того ойратского просветителя Зая-пандиты, составленной в
конце XVII в., с 1646 по 1676 г. урочище Шара-Бэль входило в
качестве зимовки в состав обширных владений ближайшего
сподвижника Батура-хунтайджи правителя хошоутов Очир-
ту-Цэцен-хана (ум. в 1680). Но в «среднем зимнем месяце
года огня-дракона», т. е. в 1676 г., Очирту-Цэцен-хана, отко-
чевавшего из верховьев Или на территорию северных пред-
горий Заилийского Алатау, в «местностиШара-Бэль» разбил в
крупном сражении и пленил новый глава Джунгарского хан-
ства Галдан-Бошохту-хан (1670–1697), который после того
провел в этом урочище все оставшееся зимнее время. Вслед
за тем хошоуты были вытеснены Галданом из Шара-Бэля на
территорию Чу-Таласского междуречья, и с конца XVII до
середины XVIII в. здесь расселялись исключительно чоросы.
По сообщению авторов китайского сочинения «Пин-
дин чжуньгээр фанлюэ», составленного под редакцией цин-
ского чиновника Бохэня в 1772–1774 гг. в Пекине, и трудов
некоторых их современников, в 1756 г. лидер народно-ос-
вободительного движения ойратов против империи Цин
хойтский нойон Амурсана, поддержанный отрядами казах-
ских сарбазов во главе с султанами Среднего жуза Абыла-
ем (1711–1780) и Абулфеизом (ум. в 1783), дал в урочище
Шара-Бэль свое последнее сражение цинским войскам под
ша – 1646 ж. 1676 ж. дейінШара-Бел шатқалы қыстау ретінде
Батыр қонтайшының серігі, хошоуыттардың билеушісі
Өшірту-Цецен ханның (1680 ж. қайтыс болды) билігінің
құрамына енеді. Бірақ «От-айдаһар жылғы қыстың ортаңғы
айында», яғни 1676 ж. Очирту-Цецен хан Іленің жоғарғы
жағынан Іле Алатауының солтүстік жақ тау беткейіне, Шара-
Белге көшіп барып, Жоңғар хандығының жаңа ханы Қалдан
Бошоқты ханды (1670–1697) ірі шайқаста жеңіп, тұтқынға
алады, содан кейін қыстың қалған мезгілін осы шатқалда
өткізеді. Соңынан хошоуыттарды Қалдан Шара-Белден Шу-
Талас өзен арасына қарай ығыстырған, XVII ғ. соңынан XVIII
ғ. ортасына дейін бұл жерді шоростар мекендеген.
1772–1774 жж. Бейжіндегі цин чиновнигі Бохэняның
редакциясымен құрастырылған «Пиндин чжуньгээр фан-
люэ» атты қытай шығармасындағы авторлардың және
кейбір оның замандастарының еңбектерінің хабарла-
уы бойынша, 1756 ж. Орта жүздегі Абылай сұлтанның
(1711–1780) және Әбілфайыздың (1783 ж. дүниеден өтті)
басшылығындағы қазақ сарбаздарының жасағы Цин Хойт
империясының нояны Әмірсанаға қарсы ұлт-азаттық
қозғалыстағы ойраттардың көсемі Шара-Бел шатқалында
Чжао Хойның басшылығындағы Цин әскерімен соңғы
шайқасында ойрат-қазақ әскерлері одақтастығының
жеңілісімен және ойраттарды қатал жазалаумен аяқталды.
Шын мәнінде осы әскери оқиғамен Жетісу жеріндегі
Жоңғар билігі аяқталды.
Жоңғар хандығы күйреген соң Сырдария маңын-
дағы Қаратауда көшіп жүрген қазақ тайпалары Шара-Белге
қайтып оралды. XVIII ғ. соңынан XIX ғ. ортасына дейін сол
уақытта қол астында бірнеше ондаған мың қазақ отбасы
бар Орта және Ұлы жүздің бір бөлігінің ханы Абылайдың
ұлы сұлтан Сүйік Абылайханұлы (1868 ж. дүниеден өтті)
елді басқарды.
1771 ж. Еділ-Жайық өзен аралығынан Шара-Белге
Қалмақ хандығының бұрынғы билеуші Ұбашының (1764–
1771) басшылығымен еділдік қалмақ-торғауыттардың үлкен
тобы көшіп барды. Шара-Белден шығысқа қарай орналасқан
Таңба деген жерде олар Шыңжаңға дейін шығарып салған
іле цзянцзюнының елшісімен кездесті.
XIX ғ. екінші ширегінде Батыс Жетісудың оңтүстік ау-
дандарын қоқандықтар басып алды, олар жаулап алған жер-
лерге әскери бекіністер мен қамалдар сала бастады. Қазіргі
Алматы алып тұрған жерде 1830-шы жж. Қоқан хандары орыс
әскері келгенше және 1853 ж. олар Верный бекінісінің негізін
салғанға дейін Үш Алматы атты шағын бекініс салды.
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 72 Город Алматы