Стр. 213 - ТОМ2

213
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 71. Могильник Боролд
етісу қорғандары... Египет пирамидаларымен
салыстырылатын 20 м биіктіктегі орасан зор
құрылыстар мен биіктігі бір жарым метрлік
шағын төбешіктер. Үлкен қорғандарды
«патшалық» деп атағаны дұрыс та, себебі
оның астында ежелгі тайпалардың билеуші
әулет өкілдері мен әскери элитасы жерленген.
«Патша» молаларының бірі Алматы қаласының
солтүстік-батысында биік сарғыш топырақты үстірттің бір
бөлігін алып жатқан Боролдай қорымы болып табылады.
Оның көп бөлігі өте жақсы сақталған, себебі үстіртті қоршап
жатқан Үлкен Алматы өзенінің құламалы жағасы мен терең
жыралары ескерткішті қазіргі заманғы құрылыстардан және
жойылудан сақтауға септігін тигізген. Қорымның ұзындығы
3 км, ені 800 м.
Ғалымдар Боролдай қорғандарын Есік, Талғар, Кеген
қорғандары сияқты б. з. д. VIII–III ғғ. Жетісуды мекендеген
сақ тайпалары мен осында б. з. д. ІІІ ғ. – б. з. ІІІ ғ. мекенде-
ген үйсін тайпалары тұрғызғанын анықтаған. Аталған және
басқа да тайпалар қазақтардың арғы тегі болып табыла-
ды. Ежелгі деректерге, оның ішінде «Авестаға» қарағанда,
бактриялықтар, соғдылықтар мен хорезмдіктерден
солтүстікке қарай Қазақстанның далалық кеңістігінде
көшпенді «жүйрік атты турлар» мекендеген. Турлар пар-
сы деректерінде «құдіретті ерлер» деп аталатын – сақтар,
ал грек авторларының шығармаларында «скифтер» ата-
уымен кездеседі. Скифтер мен сақтар дегенде гректер
мен парсылардың көптеген рулық тайпалар одақтарын
тұспалдаған. Қытай деректерінде сақтарды «сэ» деп атаған.
Ахемендік ежелгі иран деректері сақтарды үш үлкен
топқа бөлді: хаомаварга сақтар (хаома сусынын ішетін
сақтар), тиграхауда сақтар (шошақ бөрікті сақтар) және
парадарая сақтары (теңіздің арғы жағындағы сақтар). Бұл
Ж урганы Жетысу... Огромные сооружения вы-
сотой до 20 м, которые сравнивают с еги-
петскими пирамидами, и маленькие хол-
мы высотой до полутора метров. Большие
курганы называют «царскими», и это верно,
поскольку под ними захоронены представи-
тели правящих династий и военная элита древних племен.
Одним из таких «царских» некрополей является
Боролдайский могильник, занимающий часть высокого
лессового плато, расположенного в северо-западной ча-
сти города Алматы. Большая часть его хорошо сохрани-
лась – глубокие овраги и обрывистый берег реки Большая
Алматинка, окружающие плато, защитили памятник от
современной застройки и уничтожения. Протяженность
могильника 3 км, ширина 800 м.
Ученые установили, что курганы Боролдая, так же,
как и курганы Иссыка, Талгара, и Кегена были возведены
племенами саков, населявших в VIII–III вв. до н. э. Жетысу,
и усуней, населявших этот край в III в. до н. э. – III в. н. э. И те,
и другие являются далекими предками казахов. Согласно
древним источникам, в частности «Авесте», севернее бак-
трийцев, согдианцев и хорезмийцев, в степных просторах
Казахстана обитали кочевые «туры с быстрыми конями».
Туры в персидских письменных источниках именуются
саками, что значит «могучие мужи», а в сочинениях грече-
ских авторов они фигурируют под названием «скифы». Под
скифами и саками греки и персы подразумевали многочис-
ленные союзы родственных племен. Китайские источники
называли саков «сэ».
Ахеменидские древнеиранские источники называют
три большие группы саков: саки-хаомаварга (саки, варящие
напиток хаому), саки-тиграхауда (саки, носящие остроко-
нечные шапки) и саки-парадарайя (саки заморские). Указать
К
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
53. Қалмаққырған тарихи орыны71. Боролдай қорым