Стр. 209 - ТОМ2

209
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 70. Горо ище Талг р
ХІ–ХІІ ғасырлардағы қола құмыралар
Бронзовые кувшины XI–XII веков
тұрған. Олардың көбі сауатты болды, оны саздан істелген
ыдыстың бетіне арабша жазған жазуларынан көруге бола-
ды. Онда қолөнершілерінің немесе саздан істелген ыдыс
иесінің аты жазылды. Араб жазуы исламмен бірге IX ғ. кел-
ген. Бұл сына жазумен жазылған жазуы бар тас ұршықтан
белгілі болып отыр.
Тұрғындар шахмат ойнай білді. Қазу кезінде табылған
фигуралары сүйектен және саздан істелген бұл көне ой-
ын оны жақсы көретін ойыншылар Талхирде XI–XII ғғ. ақ
болғанын дәлелдейді.
Металл олжаларды зерттей келіп, ғалымдар қалада
темірдің, шойын мен болаттың әр түрлі сорттары, оның
ішінде нағыз болат ретінде барынша белгілі болған, оны
дайындау құпиясы бүгінде ұмыт болған болат қорытатын
бақырша болғанын анықтады. Бұл күрделі технологи-
яларды қазіргі металлургтер тозаң бойынша дәлме-дәл
қайталап берді.
Талхирдан шыққан ортағасырлық шеберлер аса
атақты мамандар болды, ал қала Шығыстағы әйгілі болат
раскопках во дворах многих домов были обнаружены осно-
вания юрт.
На базарах и улицах города звучала разноязыкая речь.
Основную массу населения Тальхира составляли тюрки –
джикили, карлуки, ягма. В городе также жили купцы из Сред-
ней Азии, Ирана и Китая. Всего, по расчетам исследователей,
в городе в период его наивысшего расцвета (в XI – начале
XIII в.) проживало 5–6 тыс. жителей. Многие из них были
грамотными, о чем говорят надписи, сделанные поарабски
на глиняной посуде. Это были имена ремесленников или вла-
дельцев глиняной посуды. Арабское письмо пришло вместе
с исламом в IX в. Оно сосуществовало с древнетюркским ру-
ническим письмом. Это доказывается находкой каменного
пряслица от веретена с рунической надписью.
Умели жители играть в шахматы. Костяные и глиняные фи-
гуры этой древней игры, найденные при раскопках, свиде-
тель-ствуют о том, что ее любители жили в Тальхире уже в
XI–XII вв.