Стр. 205 - ТОМ2

205
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 70. Горо ище Талг р
Сызба (сол жақта) және қазба жұмысы барысындағы Талғар қалашығының орталық бөлігінің жалпы көрінісі. ХІ–ХІІ ғасырлар
План (слева) и общий вид раскопа в центральной части городища Талгар. XI–XII века
Одним из первых ученых, побывавших на городи-
ще Талгар, которое именовалось ранее местным населе-
нием «Рустемовский курган», был Ч. Валиханов, совер-
шивший в 1856 и 1857 гг. две поездки в Заилийский край.
Систематические археологические раскопки на памятнике
начались лишь в 1955 г. и проводились с перерывами сна-
чала экспедицией Казахского педагогического института
под руководством И. И. Копылова, а со второй половины
1970-х гг. – экспедицией Института археологии им. А. Х.
Маргулана во главе с Т. В. Савельевой. С 1994 г. наряду с
казахстанскими археологами в комплексных исследовани-
ях памятника принимают участие археологи, геоморфоло-
ги, почвоведы, палеоботаники, палеозоологи и экологи из
США, Германии, Японии и Израиля.
В результате многолетних раскопок на городище Тал-
гар удалось изучить планировку города, характер городского
жилища и оборонительных сооружений, благоустройства и
водоснабжения. По находкам остатков ремесленных мастер-
ских и самих изделий из керамики, железа, бронзы, стекла
стало возможным определить уровень развития ремесел
– гончарного, кузнечного, стекольного, медницкого, юве-
лирного. Выявилась также картина международных связей
Тальхира с Ираном, Китаем, Средней Азией, Индией и даже
Японией в Х–ХIII вв.
Тальхир как город возник в VIII в. н. э., а в Х–ХIII вв. до-
стиг расцвета. Город был разбит прямыми улицами на квар-
Уәлиханов, бұл жер ертеде «Рүстем қорғаны» деп аталған.
Ескерткіште жүйелі археологиялық қазба жұмысы тек 1955
ж. басталды. Қазбаны И. И. Копыловтың жетекшілігімен Қазақ
педагогикалық институты үзіліспен жасап, ал 1970-ші жж.
екінші жартысында Т. В. Савельеваның басшылығымен А. Х.
Марғұлан атындағы археология институты жалғастырды. 1994
ж. бастап қазақстандық археологтармен бірге ескерткішті
кешенді зерттеуге АҚШ, Германия, Жапония мен Израил ар-
хеологтары, геоморфологтары, жер қыртысын зерттеушілер,
палеоботаниктер, палеозологтар қатысты.
Талғар қалашығына жүргізілген көп жылдық зерт-
теу нәтижесінде, ең алдымен, оның қазылған аумағындағы
тұрғын үйлерінің өзіндік ерекшелігі мен қорғаныс
құрылыстары, қолайлы жағдайлары, сумен қамтылуы
анықталды. Қолөнершілер шеберханаларының және қыштан,
темірден, қоладан, шыныдан жасалған бұйымдардың олжала-
ры көзешілік, ұсталық, шыны, мыс, зергерлік сияқты қолөнер
түрлерінің даму деңгейін анықтауға мүмкіндік берді. Сондай-
ақ Талхирдың Иранмен, Қытаймен, Орта Азия, Үндістан, тіпті
X–XIII ғғ. Жапониямен байланыстары болғаны анықталды.
Талхир қала ретінде б.з. VIII ғ. пайда болды, ал X–XIII ғғ.
мейлінше гүлденді. Қала түзу көшелер мен орамдарға бөлінген.
Олардың әрқайсысында 12–14 үй-жай болды да, олар бір-
бірімен шағын көшелер арқылы байланысты. Қаланың үй-
жайлары жеке үй мен оның ауласынан тұрды, ол үй иесінің
бай-кедейлігіне қарайыңғайланды, өйткені қалада жер қашанда