Стр. 199 - ТОМ2

199
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 69. Курган Иссык
күйінде пайда болған болар. Көптеген көне көркемдік металл
коллекцияларының ішінде импорттық бұйымдар өте аз, бірақ
импорттық бейнелермен, сюжеттермен жасалған бұйымдар
әр жақты. Еуразия көшпенділері, сірә, өнердегі аң образда-
рын, көркемдік стилді іске асыру идеясын Алдыңғы Азиядан
алуы мүмкін. Жай ғана ала салмаған, идеяны алған далалық
шеберлер аң стилін форма мен мазмұны жағынан түбірінен
өзгертіп пайдаланады. К. Ә. Ақышев егер Еуразия аумағында
скиф-сақ уақытында металл өңдеудің бірнеше көркемдік-
стильдік мектебі өмір сүрген болса, оның бірі зергерлердің
жетісулық мектебі болды деп есептейді. Шеберлер жасаған
өнер туындылары өзінің биік жетілу деңгейіне көтерілді және
отандық аң стилінің өзіндік үлгісін тудырды.
Б. з. д. VII–V ғғ. өнердегі аң стилінің дамуына
еуразиялық тайпалардың қосқан үлесі шектен тыс мол бол-
ды, сол себепті Еуразия скифтік-сібірлік аң стилінің отанына
айналды. Осы тұрғыдан келгенде Есік қорғанынан табылған
сақ өнерінің тамаша үлгілерінің үлкен кешені – дүниежүзілік
алтын қорға қосылған мол үлес болып саналады.
Тұтастай алғанда, Жетісу биіктігі 18–20 м жететін
патша қорғандарының шоғырлану, саны жағынан өте ғажап
археологиялық өңір болып табылады. Мұндай монументалды
«сақ пирамидалары» қоғамның әр мүшесінің мүрдесінің
үстіне тұрғызыла бермейді, олар ат төбеліндей ерекше билік
иелеріне ғана тиесілі. Мыңдаған кішкене үйінділермен
салыстырғанда үлкен қорғандардың аз болуы, сөз жоқ,
қоғамның екі топқа – артықшылыққа ие болған азшылық
пен артықшылықтан жұрдай көпшілікке бөлінуін көрсетеді.
Мұндай әлеуметтік теңсіздіктің басы кейінгі қола дәуірінде-ақ –
б. з. д. II мыңжылдықтың екінші жартысының аяғына қарай
қалыптасқан деп есептеген жөн.
Қорғандар құрылысына қажетті үйінді мөлшері
мен еңбек мөлшерінің бұлайша еселеп өсіп кетуі сақтар
қоғамында әлеуметтік лауазымдық сатының өсіп кетуінің
дәлелі болып табылады. Есік қорғанынан шыққан олжа-
лар кешені Жетісудағы сақтар қоғамдық құрылысының
әлеуметтік деңгейін айқын көрсететін аса маңызды қосымша
материалдар берді. Есік көсемінің алтынға малынған киімдері
сыртқы көрінісін ғана көрсетіп қоймай, әлеуметтік мазмұнды
молырақ паш етіп тұрғанына шүбә келтіруге болмайды.
Киімінің басты мәні патшаның жеке басын асқақтатып
көрсету, оның күн келбетті құдіретін дәріптеу болды.
Бас киімдердің сәндеу заттарындағы зооморфтық
бейнелердің діни-идеологиялық мазмұны бұл жағдайды
растай түседі. Есік көсемінің бас киіміндегі қанатты және
круглой скульптуры, горельефа, барельефа и плоскостных си-
луэтных изображений. Древние мастера обработки изделий
из металла широко использовали и другие материалы, умело
комбинируя его с деревом, кожу с тканью, разные металлы
между собой.
Иссыкские находки дали новый толчок многолетним
спорам специалистов о происхождении искусства звериного
стиля и его прародине. На территории Евразии в эпоху пале-
ометалла и раньше были известны предметы, выполненные
в этом стиле. В частности, андроновским племенам Сибири
и Казахстана были хорошо известны изображения на кости,
в технике плавки и литья меди и бронзы. Такой техникой
выполнены, например, две большие бронзовые серьги из
могильника Мыншункур, обтянутые листовым золотом, на
внутреннем ободе одной из которых припаяны две литые зо-
лотые фигурки лошадей. Серьги датируются XII–X вв. до н. э.
Вероятно, поэтому искусство звериного стиля в Си-
бири и Туве, Средней Азии и Казахстане, Причерноморье и
Подунавье появляется внезапно, в развитом виде. Среди мно-
гочисленных коллекций древнего художественного металла
мало импортных изделий, но разнообразны предметы с им-
портными образами и сюжетами. Кочевники Евразии, вероят-
но, заимствовали из Передней Азии основную идею воплоще-
ния в искусстве звериных образов, художественный стиль. Но
не просто заимствовали, а, переняв идею, степные мастера и
формально, и по содержанию переработали звериный стиль.
И если на территории Евразии, считал К. А. Акишев, в скифо-
сакское время существовало несколько художественно-сти-
листических школ обработчиков металла, то одной из них
была семиреченская школа ювелиров. Произведения искус-
ства, созданные ее мастерами, доведены до совершенства и
превосходят эталонные образцы прародины звериного стиля.
Вклад евразийских племен в развитие искусства зве-
риного стиля VII–V вв. до н. э. был значителен, потому что
Евразия стала родиной искусства скифо-сибирского зверино-
го стиля. И большой комплекс блестящих образцов сакского
искусства из кургана Иссык – вклад в сокровищницу мировой
культуры.
В целом Семиречье является уникальным археологи-
ческим районом по числу скоплений царских курганов, до-
стигающих высоты 18–20 м. Такие монументальные «сакские
пирамиды» не могли возводиться над могилами каждого чле-
на общества, это являлось привилегией узкого круга лиц. Не-
большое число крупных курганов по сравнению с тысячами
малых насыпей, бесспорно, свидетельствует о разделении