Стр. 577 - ТОМ2

577
атыстан шығысқа қарай жүздеген километ-
рге созылып жатқан Қаратау тауы Дешті
Қыпшақты Сырдария маңының егіншілік
жазираларынан бөліп тұр. Солтүстігіндегі
Түркістанның қала мәдениеті мен шығыс
Дешті Қыпшақтың көшпелі өркениетінің
тоғысындағы археологтардың назарын ертеден аударып
келеді. Көптеген зерттеу отрядтары әр кезеңдерде Қаратау
алқаптары мен тау бөктерлеріне ат ізін салды. Өткен
ғасырда бұл жерде Қазақстан Ғылым академиясының
екі үлкен экспедициясы – Оңтүстік Қазақстан архео-
логия экспедициясы мен Қаратау археологиялық экс-
педициялары жұмыс істегенін айтса да жеткілікті. Бұл
өңірдің тарихи-мәдени мұрасының байлығы туралы осы
экспедициялардың жұмыс нәтижелері молынан баяндайды.
Мұнда әр шатқал, әр сай және тауаралық алқапта түрлі тари-
хи дәуірдің ескерткіштері баршылық. Осылайша Оңтүстік
Қазақстан облысының Түркістан ауданындағы тек бір ғана
Қызылсай шатқалын егжей-тегжейлі зерттеу бұл аймаққа
тосын ескерткіш түрлері – тас қамалдар, Қырық қыз бен
Бала Қырық қыз рабаттарын ашуға алып келді.
Оңтүстікке бағытталған шатқал сағасы Кентау қаласы-
ныңшетжағындағы кішігірім өзен жанында орналасқан. Оның
археологиялық ескерткіштері суландырылған бөлігі-нен
тысқарыжатыр. Бұл жерде бес орташа қорған топтары мен жүз
елуге дейін түрлі кездегі жартас суреттері топ-тастырылған.
Олардың барлығы бар болғаны төрт километр жерде өте
тығыз орналасқан. Екі қамал да жеке-жеке төбелерде бір-
бірінен тікелей қашықтықта жеке төбелердің шыңдарында
шатқалдың оңтүстік-шығыс баурайында орналасқан.
Қыз қорған шоқысы Қырық қыз қамалымен аяқталады,
одан 500–600 м жерде Бала-қорған жартас сілемінде екінші –
Б оры Каратау, протянувшиеся на сотни кило-
метров с запада на восток, отделяют степной
кочевнический Дашт-и-Кыпчак от присыр-
дарьинских земледельческих оазисов. Этот
горный субрегион интересен для археологов
тем, что находится на границе взаимодей-
ствия городской культуры северного Туркестана и кочевой
цивилизации восточного Дашт-и-Кыпчака. Многочисленные
поисковые отряды археологов в разное время прокладыва-
ли маршруты по предгорьям и долинам Каратау. Достаточно
упомянуть, что в прошлом веке здесь работали две крупнейшие
археологические экспедиции АН Казахстана – Южно-Казах-
станская и Южно-Казахстанская Каратауская, результаты рабо-
ты которых красноречиво говорят о богатстве объектов исто-
рико-культурного наследия этого региона. Здесь каждое ущелье,
каждое урочище имежгорная долина насыщеныразнотипными
памятниками различных исторических эпох. Так, детальное об-
следование одного лишь ущелья Кызылсай в Туркестанскомрай-
онеЮжно-Казахстанской области привело к открытиюнового
для этого региона типа памятников позднего средне-вековья –
каменных крепостей Кырк-Кыз и Бала-Кырк-Кыз.
Ориентированное на юг устье ущелья находится у
окраины города Кентау близ небольшой речки. Археологиче-
ские памятники расположены в пределах обводненной части.
В этом месте отмечено около полутора десятков местонахож-
дений разновременных наскальных рисунков и пять неболь-
ших курганных групп, а также остатки ранее не известных
двух крепостей.
Обе крепости расположены в непосредственной бли-
зости друг от друга на вершинах отдельных холмов на юго-
восточном склоне ущелья.
Крепость Кырк-Кыз венчает сопку Кыз-Курган; север-
нее, в 500–600 м от нее, на скальном массиве Бала-Курган
Г
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 100. Каменные крепости Карат у
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
53. Қалмаққырған тарихи орыны100. Қаратау тас қамалдар