Стр. 575 - ТОМ2

575
жырып кетуі, шахта газы, топырақтың опырылып құлауы
алаңдатқандығын Васифи де жазған. «Ол былай болған, – деп
суреттейді саурандық кәріздерді салу көріністерінің бірін, –
құдық ішіндегі ауа бұзылып, жұмыс істеу мүмкін болмай қалды.
Сол кезде құдықтың бір жағынан кішігірім арық мөлшерінде,
оның тереңдігімен бірдей жер қазылып, оған теріден тігілген
қолғап сынды құрылғы жіберілді. Қолғаптың басына ұста
көрігін орнатып, ауаны айдады, ал жер қазушы шеберлер
жұмысты жалғастырды. Егер аяқ астынан су атқылайтын бол-
са, батып кетпеу үшін жер қазушылар белдеріне екі асқабақ
байлап алып жұмыс істеді».
Қазіргі кезге дейін бірнеше кәрізі бар Орта Азия мен
Қазақстанда, Түркіменстанда да кәрізді суландыру әлдеқайда
дамыған. Әзірбайжанда күні кеше олардың 812-і санап алын-
ды. Ал Иранда кәрізді суландыру едәуір үлкен жетістікке жет-
кен, онда ұзындығы елу шақырымға дейін жететін кәріздер
болған. Осылайша Сауран кәріздерін ұқсас құрылыстармен
салыстыру олардың қала үшін маңызы мен көлемін білдіреді.
Сауран қалашығы орны өзінің әлі де жартылай
сақталған биік қабырғаларымен, қоғамдық құрылыс және
тұрғынжай орамдарының үйінділерімен, олардың кере-
мет кәріздерімен, қала маңы құрылысы мен ежелгі егістік
қалдықтарымен Қазақстанның археологиялық және
архитектуралық ескерткіштерінің құндыларының бірі болып
саналады. Бұл – Орта Азия және Қазақстан халқының арғы
аталарының мәдени өмірі мен еңбегінің өзгеше бір мұражайы
болып саналады.
стерегали обвалы, шахтный газ, внезапные прорывы воды, о
чем, кстати, сообщает и Васифи. «Случилось так, – описывает
он один из эпизодов возведения сауранских кяризов, – что
воздух в колодце испортился, и работать стало невозможно.
Тогда с одной стороны колодца прокопали ход размером
с небольшой арык до его глубины и пропустили через ход
приспособление вроде рукава, сшитого из кожи. К голове
рукава пристроили кузнечные мехи и качали воздух, а ма-
стера-землекопы работали. Землекопы работали, подвязав
себе на бедра по две тыквы, чтобы не утонуть, если бы вдруг
вода забила фонтаном».
На территории Средней Азии и Казахстана кяризное
орошение получило наибольшее развитие в Туркмении, где
до сих пор действует несколько кяризов. В Азербайджане в не-
давнемпрошломих насчитывалось 812. А в Иране, где кяризное
орошение достигло наибольшего совершенства, существова-
ли кяризы длиной до пятидесяти километров. Таким образом,
сравнение кяризов Саурана с аналогичными сооружениями
говорит об их масштабности и значимости для города.
Городище Сауран с его высокими, до сих пор частич-
но уцелевшими стенами, развалинами жилых кварталов и
общественных построек, с его уникальными кяризами,
остатками пригородной застройки и древними полями
представляет один из наиболее ценных археологических
и архитектурных памятников Казахстана. Это своеобразный
музей трудовой и культурной жизни предков народов Ка-
захстана и Средней Азии.
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 99. Комплекс Саур н