Стр. 578 - ТОМ2

578
Бала Қырық қыз қамалыжатыр. Олардың биіктік деңгейлерінің
айырмасы бар болғаны алты метр.
Қырық қыз қамалы мөлшері 80 × 85 м қисық шеңбер.
Оның қабырғалары мен іргетастары табиғи тақтатастардан
қаланған. Қамал қабырғаларының ені 1,5–2 м, сақталған
биіктігі – төрт метрге жуық. Бәрінен де қамалдың оңтүстік-
батыс қабырғалары толықтай қираған кезде солтүстік,
солтүстік-батыс және солтүстік-шығыс қабырғалары жақсы
сақталған. Ол таудың төмен қарай құлдилаған құлама
жарқабағында орналасқан. Осы және оңтүстік дуалдың
биіктігі бір метрдей бөлшегі ғана бізге жеткен. Дуалдардағы
кішкене ойықтар кейіннен бітеліп қалған.
Қамалдың солтүстік-шығыс қабырғасындағы қақпа
алдында құрылыстар бар. Қамалдан келетін жол төмен
шатқалға тік түсіп, оңтүстік-шығыс дуалды жағалай отырып,
алқапқа шығады.
Қамал қақпасынан ішке қарай екі көше апарады.
Отыз метрлік біреуі кішірек ашық аулаға тіреледі. Екіншісі
оңтүстікке қарай қақпадан қамалдың оңтүстік-батыс бөлігіне
дейін барады. Көшелердің ені бір метрден асады.
Қамалдың негізгі алаңын қазір тұтас тақтатастар,
үйлер мен шаруа жайларының қалдықтары басып қалған.
Солтүстік қабырғаға жақын тұрған құрылымның тұтас қатары
жақсы байқалады. Олардың жазық шатырлары қорғаныс
кезінде ату алаңының қызметін атқарды. Қамалдың ортасын-
да бірнеше бөлмелерден тұратын ірілеу құрылыстар болған.
Олардың екеуін археологтар зерттеді, біреуі қамалдың ор-
тасынан, ал екіншісі – оңтүстік бөлігінен шықты. Бірінші
находится вторая крепость – Бала-Кырк-кыз. Перепад высот
между их основаниями составляет всего шесть метров.
Крепость Кырк-Кыз имеет форму неправильного круга
размерами 80 × 85 м. Стены ее сложены из дикого камня-плит-
няка, причем наиболее массивные плиты помещены в осно-
вание. Каменная кладка стен выполнена насухо, без раствора.
Толщина крепостных стен 1,5–2 м, сохранившаяся высота –
до четырех метров. Лучше всего устояли стены в северной, се-
веро-западной и северо-восточной части крепости, тогда как
юго-западная стена разрушена почти полностью, поскольку
располагалась над круто уходящим вниз обрывом горы. Эта и
южная стены сохранились частично, на высоту не более ме-
тра. В стенах имелись проемы в виде бойниц, но позднее они
были заложены.
В северо-восточной стене крепости имеются пред-
вратные сооружения. Дорога, ведущая из крепости, круто
спускалась вниз в ущелье, шла вдоль юго-восточной стены и
выходила в долину.
От ворот крепости прослеживаются две улицы. Одна,
длиной тридцать метров, упирается в небольшой, вероятно,
открытый двор. Другая идет на юг от ворот до юго-западного
участка крепости. Ширина улиц более метра.
Основная площадь крепости завалена каменными
плитами – остатками домов и хозяйственных помещений.
Хорошо прослеживается сплошной ряд строений, вплотную
примкнувших к северной стене. Плоские крыши их служили
стрелковыми площадками при обороне. В центре крепости
имелись строения и более крупные, состоящие из нескольких
«Керуен». Қызылсай шатқалындағы Бала Қырық қыз қамалы төңірегіндегі жартас суреттері
«Караван». Наскальные изображения в ущелье Кызылсай вблизи крепости Бала-Кырк-Кыз
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындары атласы
1. Кенді Алтай
ның атласы
00. Қара ау тас қамалдары