Стр. 588 - ТОМ2

588
жоқтығынан осылай аталған болар. Әмір Темірдің кезінде
Қаратау Шауғар деп парсыша да аталыпты. Бұл да «Қара тау-
лар» деген мағынаны білдіреді.
Боралдайтау қыраты (1813 м). Оның атын әдетте
«жусан» дегенді білдіретін моңғол сөзімен байланыстырады.
Бірақ мұндай сөз моңғол тілінде жоқ. Қалмақта «буурлда»
(«жусан») деген сөз бар екені рас, бірақ Боралдай таула-
рында далалық өсімдіктер жақсы өседі, оларды жусан деуге
келмейді. Топонимнің құрамындағы түрік сөз негізі «борал»
– «бұру» дегенге мән берген дұрыс сияқты.
Қаратау таулары туралы алғашқы жазба деректердің
бірін 1627 ж. Мәскеуде құрастырылған «Книга Большому
Чертежу» деген еңбектен көруге болады. Осы таулар арқылы
көне замандардан бастап керуен жолдары жүрді, Шыңғыс
хан мен Ақсақ Темірдің жорықтары өтті.
Көлденең жатқан Қаратаудың солтүстік-шығыс
қапталы тік, құлама жар болып келсе, оңтүстік-батыс беткейі
едәуір жадағай, жайлы. Қыраттың су айрығында тегіс жазық
беткейлер көп. Аталған тау беткейлері геологиялық сипаты
жағынан бір-бірінен ерекше. Оған алғашқы солтүстік-шығыс
жақ беткейден кембрий кезеңіне дейінгі және төменгі пале-
озой жасындағы барынша көне жыныстар кіреді. Олардың
жасы бір жарым миллиард төрт жүз миллион жылға тең. Олар
мәрмәрлі әктас пен доломитке айнала бастаған метаморфты
құм-тақта тас-эффузивтік (вулкан негізді) жыныс-тар дегенді
білдіреді. Палеозой жыныстары Қаратаудың оңтүстік ба-
тыс беткейінде де кең тараған. Бұл беткейде мезозой кезеңі
(мезозойдың екінші кезеңі – 170 миллион жыл) мен бор
кезеңінің (100 миллион жыл) шөгінділері мол.
снежников. Поэтому бесснежные горы его воспринимаются
как черные. Во времена Тамерлана Каратау часто именовали
по-персидски Шавгар, т. е. опять-таки Черные горы.
Хребет Боралдайтау (до 1813 м). Его название обычно
связывают с якобы монгольским словом, означающим «по-
лынь». Но такого слова в монгольском языке нет. Есть, правда,
калмыцкое «буурлда» – «полынь», но в боролдайтауских го-
рах развита степная растительность, и полынь не является
доминантой. Логичнее в структуре топонима видеть тюрк-
скую основу «борал» – «повернуть». Действительно, Борал-
дайтау – горы, которые отвернулись, отошли от Таласского
Алатау.
Одно из упоминаний о горах Каратау находим мы в
«Книге Большому Чертежу», составленной в Москве в 1627 г.
Через эти горы с древнейших времен проходили караванные
пути, через них двигались войска Чингис-хана и Тамерлана.
Каратау в поперечном профиле резко асимметричен:
северо-восточный макро-склон крутой и местами обрывист,
юго-западный – относительно пологий. На водоразделе
хребта широко распространены выровненные поверхно-
сти. Упомянутые макросклоны заметно отличаются друг от
друга геологическими характеристиками. На первом склоне
на дневную поверхность выходят наиболее древние поро-
ды докембрийского возраста и нижнего палеозоя. Их воз-
раст полтора миллиарда – четыреста миллионов лет. Они
представлены в основном метаморфическими песчанико-
во-сланцево-эффузивными (вулканогенными) породами,
мраморизованными известняками и доломитами. Палеозой-
ские породы широко распространены и по юго-западному
Келіншектаудың табиғи «қамалдары»
Нерукотворные «замки» горы Келиншектау
Қаратау ландшафты
Типичный ландшафт гор Каратау
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындары атласы
1. Кенді Алтай
ның атласы
01. Қаратау табиғи қорығы