591
Қаратау баурайындағы тартылған өзен иірімдері
Плесы пересыхающей реки в предгорье Каратау
жер ыңғайына қарай) сол жердің табиғатына лайық энде-
мик өсімдіктер өседі.
Таулы жусанды белдеудің негізі Қаратаулық
жусанының эндемигі болып табылады. Бұл – майлы сұр-
жасыл жапырақтары бар сабағы қатты жартылай бұта.
Далалық белдеуде кей жерлерде селеу аралас бетеге ба-
сым. Құрғақ тасты жерлерде тау ксерофиттері жақсы
өседі. Оларға тікенді шөптер, жартылай бұта және бұталар
тән. Олардың ішінен тікенді «жастық» тәрізді аютабанның
эндемигін атап айтуға болады. Осындай ерекше өсімдіктер
ландшафтқа қайталанбас ерекше түр береді.
Жапырақты бұталар – үшқат, қызыл тал ұшырасады.
Шетен мен долана аз. Салыстырмалы түрде мұнда тоғай си-
рек, кейбір өзен бойын жағалай тоғай өсіп тұрады. Тоғайда
соғдылық шаған, тал, долана, тұт, Семенов үйеңкісін, Сиверс
алмасын кездестіруге болады. Шаған мен үйеңкі – Орталық
Азияның көне палеоген-неогендік ормандарының «көздері».
Ағаштың бұл екі түрін Шарын шатқалынан да кездеседі.
Қаратауда көне заман ағаштарынан Регель алмұрты,
Недзвецкийдің алмасы өседі. Мүлде ерекше ағаш берқара-
лық терек болып табылады. Ол – жіңішке эндемик Берқара
сайының басында ғана өседі. Теректің биіктігі 12 м дейін
жетеді. Оның ұшар басы жалпақ, жапырағы емен жапырағына
ұқсас.
Қаратауда басқа да сирек кездесетін, Қызыл кітапқа
енгізілгендер арасында Шренк тобылғы түсін, Альберт,
Грейг және Кауфмановский қызғалдақтарын атап айтуға
болады. Шренк тобылғытүсі биіктігі бір жарым метрге
жететін бұта, ол 1840-шы жж. Қазақстан табиғатын зерт-
теген А. И. Шренктің атымен аталады. Бұл бұтаның ұшы
жалпақ болады. Жаз басында гүлдейді. Тобылғы гүлі ақ-
күлгін бұлтқа оранып тұрғанда, бұл өсімдікті өзгеше жақсы
көретін аралар гу-гу етіп оның маңынан шықпайды. Бұл –
Низкогорье (до 1200 м) занимает горно-полынный
пояс, а среднегорье – степной. В первом распространены
сероземы, во втором – каштановые и темно-каштановые
почвы. Только в массиве Бессаз встречаются горные луго-
во-степные почвы под своеобразными горными степями с
участием субальпийского разнотравья. Преобладающие ти-
пы растительности заповедника оригинальны и самобытны.
В каждом из них присутствует комплекс эндемичных (т. е.
присущих только данной местности) растений.
В горно-полынном поясе основой является эндемич-
ный вид полыни каратавской. Это полукустарник с тонкими
серовато-зелеными листочками. Стебли его одеревенелые.
В степном поясе доминирует типчак, к которому местами
примешиваются ковыли. В сухих каменистых местах разви-
ваются нагорные ксерофиты. Для них характерны колючие
травы, полукустарнички и кустарнички. Среди них отметим
эндемичный вид акантолимона – своеобразной колючей
«подушки». Участие этих растительных ассоциаций придает
ландшафтам заповедника неповторимый облик.
Менее распространены листопадные кустарники – жи-
молость, кизильники. Изредка встречаются деревца рябины и
боярышника. Относительно редки здесь тугаи – узкие полоски
леса вдоль некоторых речек. В них присутствует реликтовый
ясень реколюбивый (согдийский), ивы, боярышник, тутовник,
клен Семенова, яблоня Сиверса. Ясень и клен – «осколки» древ-
них палеоген-неогеновых лесов Центральной Азии. Эти два
вида деревьев можно еще встретить в каньонах Чарына.
В Каратау встречаются и другие древесные реликты –
груша Регеля, яблоня Недзвецкого. Совершенно уникальным
является беркаринский тополь. Он узкий эндемик, так как
обитает только в верховье ущелья Беркара. Тополь достигает
в высоту 12 м. У него широкая крона, а листья несколько по-
хожи на небольшие листочки дуба.
Среди других редких растений, занесенных в Крас-
ную книгу, в Каратау следует отметить таволгоцвет Шренка,
тюльпаны Альберта, Грейга и Кауфмановский. Таволго-цвет
Шренка, названый в память об исследователе природы Ка-
захстана в 1840-х гг. А. И. Шренка, представляет собой кустар-
ник высотой до полутора метров. Очень редко он приобретает
облик деревца высотой два-три метра. У кустарника-дерев-
ца широкая крона. В период цветения в начале лета кусты
таволгоцвета кажутся одетыми в облако нежного бело-
розового кружева, вокруг которого не умолкает гудение
пчел – больших любителей этого растения. Таволго-цвет
– реликт, он сохранился с конца палеогена. Следовательно,
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай
101. Каратауский природный заповедник
I...,581,582,583,584,585,586,587,588,589,590 592,593,594,595,596,597,598,599,600,601,...730