Стр. 117 - ТОМ3

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
125. Городище Сарайчик
дений в Сарайчике. По примеру своего деда Эрзена, постро-
ившего «большую часть медресе, ханак, мечетей и прочих
благ о творите льных соору жений», Урус-хан с та л обус траи-
вать центр города.
В 1380 г. при поддержке эмира Тимура Тохтамыш за-
хватил власть в Золотой Орде. Однако его стремление воз-
родить ве личие г ос ударс тва вызва ли недовольс тво Тиму-
ра, и начался новый этап борьбы за власть. Биограф Тимура
Ибн Арабшах писал: «Передовые войска его дошли до Аза-
ка, и он разрушил Сарай, Сарайджук, Хажитархан и все эти
кра я». Однако письменные ис точники и археолог ические
материалы показывают, что жизнь Сарайчика после разру-
шения не прекратилась. Часть строений ег о была восста-
новлена, а затем на развалинах домов в начале XV в. были
подняты новые.
Четвертый этап в жизни города приходится на XV–
XVI вв. В этот период жилые участки вдоль Урала пустеют,
и насе ление начинае т концентрироваться в южном райо-
не города, вдоль сухого ныне русла реки Сорочинки, кото-
рая вытекала из Урала и огибала город с запада. Русло этой
р еки с дово льно с и льным те чением по с тоянно мен яе т-
ся. Возможно, в то время она вновь изменила его. Австрий-
ский посол в Московии Сиг изму нд Герберштейн в 1549 г.
сообщал: «За татарами казанскими прежде всего встречаем
татар, зовущихся ногаями (Nagai). У них нет царей, а толь-
ко князья. В наше время этими княжествами владели трое
117
берштейн 1549 ж. былай деп жазады: «Қазан татарларының
арғы жағынан ноғай (Nagai) деп аталатын татарларды
кезіктіреміз. Олардың патшалары жоқ, князьдары ғана бар.
Біздің кезімізде ол князьдіктерді үш ағайынды адам теңдей
үшке бөліп басқарды. Олардың біріншісі – Шидақ Сарайшық
қаласын, Ра өзенінен ары шығысқа қарай Жайық өзеніне жа-
насып жатқан елдерді биледі…» Герберштейн өз картасында
Сарайшықты Жайықтың сол жақ жағасына орналастырды.
Оны 1558 ж. осында келген ағылшын көпесі Антоний Джен-
кинсон да солай көрсетті. Ноғай Ордасында билік құрған
тайпа маңғыттар болатын. Олардан басқа да 20-дан астам
найман, қыпшақ, алаш, қаңлы, алшын, қоңырат секілді тағы
да басқа рулар мекендеді.
Сарайшық Жайық арнасы мен одан ағып шыққан
Сорочинка табиғи жолмен жасап қойған үшбұрышты
кеңістікке орналасты. Қаланы барлық жағынан бекініс-
қорғандар қоршап тұрды. Сарайшықтың бұл кезде бой
көтерген үйлері көп бөлмелі болды. Бөлмеде дәстүрлі жатын
орын-сұпы 4 × 5 м., тандыр жағып, ішті канна арқылы жы-
лытатын жылу жүйесі бар. Бөлмелердің еденіне күйдірілген
кірпіш төселді, жуынатын орын – ташнауы болды.
Мұнда қыштан және тағы да басқа заттардан жасал-
ған бұйымдармен қатар жергілікті және ортаазиялық тиын-
дар, сондай-ақ Қырымнан келген күміс теңгелер табылды.
Қала тұрғындары тастап кеткен орамдар біртіндеп
қасиетті қорымдарға айналды. Қаланың бос қалған
бөліктерінде мыңдаған қабірлер пайда болды. Қабірлердің
бірнешеуін қазған кезде бұл жерді мекендеген ру-
тайпалардың салт-дәстүрлеріндегі айырмашылықтар көзге
түсті.
Отбасылық қабірлерге арналған көрхана құрылы-
сына ерекше мән берілгені аңғарылады. Зерттеушілер
көрхананың алты түрін бөліп көрсетті. Олар қала мен
даланың, ислам мен исламға дейінгі дәстүрлі наным-
сенімнің, сондай-ақ тұрғындардың әлеуметтік топтары
арасындағы өзара қатынастарды байқауға мүмкіндік береді.
Кикілжіңдер мен әскери қақтығыстар Сарайшық
қаласы да құр қалмады. 1570-ші жж. өте ауыр кезең болды,
қаланы казак-орыстар басып алып, тас-талқанын шығарды.
Кезінде дүрілдеген қала уақыт өте шағын елдімекенге айнал-
ды. XVIII ғ. бастап күйген кірпіштен салынған құрылыстар
бұзылып, кірпіштері Гурьев бекінісінің құрылыстарына
пайдаланылды.
Сарайшық орны жергілікті халықтың да,
зерттеушілердің де ұдайы назарында. Мысалға, XVIII ғ. та-
Ноғайлар. XVII ғасырдың соңындағы суреттен литография
Ногайцы. Литография с рисунка конца XVII века