Стр. 123 - ТОМ3

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
126. Некрополь Ушкан-ата
А а старинной карте Азии зоны степей и пу-
с тынь кажу тс я безжизненными – ни г оро -
дов, ни се лений, лишь холмистые равнины
с редкими пятнами озер, пески россыпями
бледных точек, с лабые прожилки рек и с у-
хих русел. Но это только кажется. Эти пространства осво-
ены человеком с древнейших времен, об этом свидетельст-
вует и карта – она опутана паутинкой тонких нитей-дорог,
и каждое урочище на ней имеет название, аккуратно выве-
денное каллиг рафическим почерком топог рафа. Мног ие
из тех дорог были известны людям сотни лет, а главные из
них – на протяжении тысячелетий. Вдоль путей в местах,
приг одных д л я по с тоянног о пр ожива ни я и зем ле де ли я,
возникали посе ления. Некоторые из них со временем вы-
растали в города, становились центрами обмена и торговли
с базарами, караван-сараями, мастерскими ремес ленников.
Н
зияның көне картасындағы далалар мен
шөлдерде тіршілік белгісі білінбейді – не
қала, не қоныс жоқ, тек әр жерде көлшіктері
бар адырлы жазық, сұрғылт құм, өзендердің
кепкен арналарына басқа ештеңе жоқ сияқты.
Бірақ бұл тек үстірт қарағанда ғана солай. Бұл кеңістіктерді
адамдар ежелгі дәуірден бастап игергендігін дәлелдеу
қиын емес. Байырғы карталардың кейбірініде жіңішке
жол тораптарымен шырмалған ондағы әрбір елдімекеннің
каллиграфиялық жазумен мұқият жүргізілген атауы бар.
Ол жолдардың көпшілігі адамдарға жүз жыл бұрын, ал ең
негізгілері мыңдаған жылдар бойы белгілі болған. Тұрақты
тұруға және егіншілікке жарамды жерлердегі жолдардың
бойында елдімекендер пайда болған. Олардың кейбіреулері
біртіндеп қалаға айналды, керуен сарайы, қолөнершілер ше-
берханалары, айырбас базарлары және сауда орталықтары
болды. Шөл далалар арқылы өтетін жолдарда саудагерлер
мен жолушылар бұлағы не құдықтары бар микрооазистер-
ге аялдап, дамылдаған. Сауда жолдары өткен көшпенділер
жерінде біртіндеп жаңа құдықтар қазылып, керуен-сарай-
лар салынып абаттандырылды.
Осындай жолдардың бірі Каспий мен Арал
теңіздерінің арасында. Ол жол Орта Азиядан Үстірт және
Жем, Сағыз, Жайық өзендерінің алқаптары арқылы Еділ
жағалауы мен Шығыс Еуропаға қарай кетеді.Тарихы терең
осынау ежелгі сауда жолының алғашқы сорабы б. з. д. II ғ. пайда
болып жаңа заманға дейін жеткен. 1816 ж. ресейлік картада
ол ирелеңдеген жіңішке сызықтармен көрсетілген, оны бой-
лай ұсақ әріптермен «қазіргі ноғай сүрлеуі деп аталатын ескі
жол» деп жазылған. Ол кезде оның «Хиуа жолы» деген тағы бір
атауы болған. Одан Еділ бойымен Хиуаға сауда керуендері,
орыс жасақтары жиі қатынады. Бұл жолдың бойында көне
қоныстардың орны, қалалар мен керуен-сарайлар, құдықтар
123
Жем өзені
Река Эмба
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
126. Ұшқан ата қорымы