Стр. 65 - ТОМ3

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
120. Городище Жайык
Б ородская культу ра Западного Казахстана до
не давнег о вр емени была из у чена не до с та-
точно. До сих пор она представлялась как
ис тори я коче вых с ко тов од че с ки х п леме н,
якобы не знавших оседлости. Однако во вре-
мя исс ледований, проведенных в 2001–2002 г г. на правом
берег у Урала, у подножия Свисту н-горы, в восьми киломе-
трах к юг у от города Уральска было обнаружено городище.
Условно археологи назвали его Жайык, или Чаган. Оно не
име ло никаких искусс твенных обороните льных соору же-
ний – валов, стен, рвов. Границами ему служили овраги и
берег речной протоки. Была опреде лена площадь г ороди-
ща: приблизите льно семь-девять гектаров. В процессе рас-
копок здесь были обнаружены жилые усадьбы. А когда стали
сравнивать планы, технические приемы строите льства до-
мов городища Жайык и других регионов, то убедились, что
на строите льную культу ру бассейна реки Урал преоблада-
ющее влияние оказали традиции домостроения Хорезма и
сырдарьинских оазисов. Планы жилищ были такие же, что и
в Ургенче, Отраре, Туркестане в XIII–XIV вв. Разница наблю-
далась только в расположении некоторых деталей интерье-
ра (суф), особенностей системы отопления, в строительной
технике и материалах.
Из общественных построек, открытых и исследован-
ных на городище Жайык, очень интересной является баня-
хаммам. Бани в восточных г ородах были особо значимы
среди зданий, предназначенных для населения. Они поль-
зова лис ь большой поп ул ярно с тью и по с ле мече ти были
самым посещаемым мес том. На личие общес твенной бани
свидетельствовало о высоком статусе города. Ближайшими
по времени и планировке аналогами бань Жайыка являют-
ся бани Отрара и Каялыка. В золотоордынских городах их
обнару жили в Булг аре и Бе льджамене (Водянское г ороди-
Г
атыс Қазақстанның қалалық мәдениеті бер-
тінге дейін жеткілікті зерттелген жоқ. Осы
кезге дейін Батыс Қазақстан тарихы көшпелі
мал шаруашылығымен айналысқан, отырық-
шылықты білмеген тайпалар тарихы ре-
тінде қарастырылды. Алайда 2001−2002 жж. Оралдың оң
жағалауында, Орал қаласынан оңтүстікке қарай 8 км жердегі
Ысқырық тауының етегіне жүргізілген зерттеулер кезінде
көне қаланың орны табылған. Археологтар оны шартты түрде
Жайық немесе Шаған қалашығы деп атады. Оның ешқандай
жасанды қорғаныс құрылымы – дуал, қабырға, орлары
болмаған. Шекара міндетін сайлар мен өзен жағалаулары
атқарған. Қала орнының аумағы шамамен жеті-тоғыз гектар.
Қазба жұмыстары кезінде мұнда тұрғынжайлар табылған.
Ал Жайық қалашығының орны мен басқа да аймақтардағы
үйлердің құрылысының техникалық әдістерін, жобала-
рын салыстырған кезде Орал өзені алабындағы құрылыс
мәдениетіне Хорезм мен Сырдария шұраттарының құрылыс
дәстүрлерi көбiрек әсерi тигенiне көз жеттi. Тұрғын үйлер
жобасы XIII−XIV ғғ. Үргеніш, Отырар, Түркістандаға тұрғын
үйлерге ұқсас. Тек ішкі жағындағы кейбір заттардың орнала-
суында, жылу жүйесіндегі ерекшеліктерінде, құрылыс тех-
никасы мен материалдарында айырмашылық байқалды.
Жайық қалашығынан табылған қоғамдық құры-
лыстың ішіндегі монша құрылысы қызғылықты. Шығыс
қалаларында моншаның орны бөлек болғаны белгілі. Олар
адам көп баратынр мешіттен кейінгі орын болған. Көпшілік
моншасының болуы қаланың жоғары мәртебесін білдірген.
Жайық моншасына уақыты мен жобасы жағынан Отырар
мен Қаялық моншалары ұқсайды. Алтын Орда қалалары ара-
сында Бұлғар мен Бельджамен (Водянск қалашығының орны)
қаласында да осыған ұқсас құрылыстар бар. Қазіргі уақытта Ал-
тын Орда кезеңінің 20-дан астам моншасы белгілі.
65
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
53. Қалмаққырған тарихи орыны120. Жайық қалаш ғ