Стр. 68 - ТОМ3

Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
120. Жайық қалашығы
XIII−XIV ғғ. Азияның орасан зор аумағында көпшілік
моншалар «типтік жобамен» салынды. Олардың құрылысына
халықтың көпғасырлық тәжірибесі ықпал етті.
Моншаның орталық залы төрт немесе сегіз бұрышты
жасалды. Оған шығыс және батыс жағынан жуынатын шағын
бөлмелер жалғасып жатты. Олар еден асты жылу жүйесімен
жылытылды. Жылу жүрген арналар ішкі бөлмелердің
барлық сұпылары мен едендерінің астына орнатылған.
Құрылыстың іргесі жерге тереңдете орнатылған. Жуына-
тын жерге су қыш құбырлар жүйесімен берілген. Ол темір
қазанда жылытылып, ол жерден температурасы әртүрлі жу-
ынатын бөлмелерге берілген. Ағынды су моншадан біраз
қашық жердегі шұңқырға жалғанған құбырлар жүйесі
арқылы шығарылған. Ғимарат күмбездермен жабылған.
Басқа қала орталықтарындағы сияқты Жайықта да
қыш-құмыра кәсіпшілігі, шыны жасау, зергерлік, темір жа-
сайтын, кірпіш күйдіретін қолөнерлер дамыды.
Қазба жұмыстарының негізгі материалы – қыш.
Жылтырауықты немесе жылтырауықсыз ыдыстары,
тұрмыстық және шаруашылық заттары Еділ бойы қалалары
мен Сарайшық қыш ыдысына өте ұқсас. Қала орнынан XIV ғ.
бірінші жартысындағы тиындар табылған.
Қыш материалдары мен басқа да заттарға алдын
ала жасалған сараптама бұл жерде XIII−XIV ғғ. Алтын Орда
кезеңінде өте үлкен қала болған деп санауға мүмкіндік
береді. Бұл жергілікті жердің табиғи жағдайымен де
дәлелденеді. Қала орнынан 3 км жерде орналасқан Мело-
вые горки ауданында, Орал өзенінде Төменгіборлы және
Жоғарғыборлы екі қайраң болған, олар өзеннен кешіп
ще). В настоящее время известно более 20 бань периода
Золотой Орды.
В ХIII–ХIV вв. общественные бани на огромной тер-
ритории Азии приобре ли законченную планировку и соз-
давались по одному (с небольшими вариациями) «типово-
му проекту». На их строительстве отразился весь многове-
ковой опыт народа.
Центра льный за л бани име л че тырех- или восьми­
угольную форму. С востока и запада к нему примыкали ма-
лые помещения для мытья. Обог ревались они подпольной
о топите льной сис темой. Кана лы, по ко торым шло тепло,
были устроены под полами и суфами всех внутренних по-
мещений. Цокольна я часть всей постройки у глублялась в
землю. Вода в моечные помещения подава лась при помо -
щи разве тв ленной сис темы керамических трубопроводов
либо из колодцев. Она подог ревалась в железном котле, а
оттуда подавалась в моечные, которые отличались различ-
ным температ у рным режимом. Сточные воды выводились
сис темой соединенных труб-кубу ров в ямы, наход ящиес я
за пределами бани. Помещения перекрывались куполами.
В Жайыке, как и во всех городских центрах, разви-
вались г ончарное, стекольное, юве лирное, же лезоде лате ль-
ное, кирпичеобжигательное ремесла.
Основным материалом раскопок являе тся керамика.
Неполивна я или глазу рованна я пос уда, бытовые и хозяй-
ственные изделия очень похожи на керамику Сарайчика и
г ородов Поволжья. Найдены на г ородище моне ты первой
половины XIV в.
Пр е д вари те л ьный а на лиз ке р а ми че с ког о мате риа-
ла и других находок позволяет считать, что в ХIII–XIV вв.
на э том ме с те на ходи лс я кр у пный г ор од зо ло то ордын-
ской эпохи. Это подтверждае тся и естественными ус лови-
ями местности. В районе Меловых горок, которые располо-
жены в трех километрах от городища, на реке Урал нахо-
дились два переката: Нижнемеловой и Верхнемеловой, слу-
жившие местом переправы через реку вброд. На столь важ-
ном в стратегическом отношении месте, на водном рубеже,
конечно же, должен был находиться кру пный населенный
пункт, поскольку здесь проходило одно из ответвлений Ве-
ликого Шелкового пути.
Рядом с ос татками древнег о г орода Жайык, полу то -
ра киломе трами вос точнее, на плоской вершине Свис т у н-
г оры, возвышающейс я на д поймой Ура ла, археолог и обна-
ру жили г ородской некрополь. На нем некогда стояли мав-
з о ле и, в о зв е де нные на ме с те за хор оне ни я знат ных лю -
68
«Үлкен кесененің» қазба жұмыстарында табылған
қола сылдырмақтар. XIV ғасыр
Бронзовые бубенчики, найденные
при раскопках «Большого мавзолея». XIV век