Стр. 77 - ТОМ3

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
122. Бокейординский музей-заповедник
Б оке йо рд инс к ий м у з е й-за по в е д ник – с в о е -
о б р а з ный п р и р о д ный , ар х и т е к т у р ный и
ис торичес кий комп лекс, рас положенный в
по се лке Орда ( Урда) совр еменног о Б окей-
ординс ког о района Запа дно -Каза хс танс кой
облас ти вблизи районног о центра Сайхин. Комплекс ин-
тересен тем, что это первый населенный пункт городского
типа – Ханска я ставка, Хан-ка ла, Жанг ир-ка ла, возведен-
ный в красивейшем урочище с поэтичным названием Жас-
Кус в Нарынкумах по инициативе последнего легитимного
казахского хана Жангира Букеева (1804–1845). За короткий
срок он с та л а дминис тративным центром образованног о
в 1801 г. отцом Жангира султаном Букеем нового ханства,
известного в истории по имени его основателя как Букеев-
ское ханство, а по геог рафическому положению – вну три
границ Российской империи – как Внутренняя орда.
11 марта 1801 г., в последний день своего правления
император Павел I подписал указ: «…Киргиз-кайсацкой орды
хана Букей салтана Нуралиханова сына быть с подвластным
ему народом в подданстве государя императора и о позво-
лении ему и народу киргизскому кочевать навсегда между
Уралом и Волгою…» Возникновение особого политического
образовани я кочевников-каза хов вн у три территории Рос-
сии было обусловлено совокупностью вну три- и внешнепо-
литических факторов. Это и дефицит пастбищных земель
на территории Младшег о жуза, и крайнее обнищание за-
уральских казахов в результате г ражданской войны конца
80-х – начала 90-х гг. XVIII в., и стремление царского пра-
вительства заселить за счет казахских переселенцев терри-
торию, пустовавшую после бегства в 1771 г. части волжских
калмыков на историческую родину – Джунгарию.
22 июня 1823 г. император Александр I утвердил пред-
с тав ление Минис тер с тва ино с транных де л о б избрании
Б
өкейорда қорық-мұражайы – қазіргі Батыс
Қазақстан облысы Бөкейорда ауданындағы
Орда ауылы мен ауданы орталығы Сайқын
аулының төңірегінде орналасқан табиғаты
мен архитектурасы өзгеше тарихи кешен.
Бөкей Ордасының ханы Бөкейұлы Жәңгірдің (1804–1845)
бастамасымен салынған бұл кешен Жасқұс деген көркем
атпен аталған Нарын құмындағы әдемі шатқалда қаланған
қала типіндегі алғашқы елдімекен екендігімен қызғылықты.
Орда қысқа мерзімде, 1801 ж. Жәңгірдің әкесі – Бөкей сұлтан
құрған жаңа хандықтың әкімшілік орталығына айнал-
ды. Бұл тарихта Бөкей хандығы немесе Ішкі Орда (Ресей
империясының ішінде орналасқан географиялық орны
бойынша) деген атпен белгілі.
1801 ж. 11 наурызда император I Павел өз билігінің
соңғы күні: «Қырғыз-қайсақ ордасының ханы Бөкей сұлтан
Нұралы хан ұлы өзіне қарайтын адамдарымен бірге импера-
тор патшаның қоластында, оған және оның халқына Жайық
пен Еділ аралығында мәңгі-бақи көшіп-қонуға рұқсат
етілсін…» деген Жарлыққа қол қойды. Ресей қол астын-
да көшпенді қазақтардың айрықша саяси құрылымының
пайда болуына ішкі және сыртқы факторлар себеп бол-
ды. Олар – Кіші жүз аумағында жайылым жетіспеушілігі,
XVIII ғ. 80-ші жж. аяғы мен 90-ші жж. басындағы азамат
соғысы нәтижесінде Оралдың арғы бетіндегі қазақтардың
жоқшылыққа ұшырауы және 1771 ж. Жайық қалмақтарының
бір бөлігінің тарихи отандары Жоңғарияға ауа көшуі.
1823 ж. 22 маусымда император I Александр Бөкей
ханның кіші баласы, ханның төре тұқымынан шыққан
екінші әйелі Атан ханшайымнан туған Жәңгірді Бөкей
ордасының ханы етіп сайлау туралы Сыртқы істер
министрлігінің ұсынысын бекітті. Сол сәттен бастап Бөкей
ордасы тарихында жаңа кезең басталды.
77
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
53. Қалмаққырған тарихи орыны122. Бөкейорда қорық-мұражай