Стр. 85 - ТОМ3

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
122. Бокейординский музей-заповедник
латын. Бұл жерге көптеген шенеуніктер, саяхатшы-
лар, ғалымдар келіп, соңынан хан үйінің құрылысы мен
жиһаздары туралы көптеген естеліктер жазды. Соның
арқасында хан сарайы мен Жәңгірдің сызба-жобасы бойын-
ша салынған мешітті Бөкей ордасының 200 жылдығы қар-
саңында қайта қалпына келтіруге мүмкіндік туды. Олар,
сөйтіп, Орданың басты орындарына айналды. Біртіндеп
мұнда бау-бақша салынды, жүзім өсірілді. Оның жемісін Фа-
тима ханым, ол кезде кішкентай қыз, кейіннен Александр
Блоктың әжесіне жегізген екен. Бұл қыз сол жылдары Жәңгір
ханның кеңесшісі болып қызмет еткен белгілі географ және
саяхатшы Григорий Карелиннің қызы болатын.
Жәңгір ханның есімі айтылғанда «алғаш рет,
бірінші рет» деген сөздер қосарлана жүреді. Қазақстан
тарихындағы алғашқы мал емханасы, алғашқы дәріхана,
мұрағат, қаржы мекемесі, кеңсе, тұңғыш мұражай, алғашқы
отырықшы өмір салты Жәңгір есімімен байланысты. Ол –
Қазан университетінің құрметті мүшесі. Осы оқу орнының
еңбек сіңірген профессоры Модест Яковлевич Киттары
мұражайды былай деп сипаттайды: «…Залдың сол жағында
есік бар. Ол беткі қабырғадағы екі терезенің жарығы
түсіп тұрған кішкене бөлмеге апарады... Бүйір қабырғада
екі жіңішке, бірақ биік қызыл ағаштан жасалған шкаф-
тар тұр, онда әртүрлі қорамсақтар, шынтаққаптар, сау-
ыттар және басқа әскери қару-жарақтар сақталған; осын-
дай сирек те құнды заттардың арасынын тақия түріндегі
алтынмен ойып безендірілген болат дулыға ерекше көзге
түседі. Осы бөлменің басқа бөліктерінде мылтықтың
неше түрлі үлгілері, қопарғыш винтовкалар, қылыштар,
қанжарлар ілулі тұр. Олардың арасында, мысалы, екі
қылыш – алтынмен қапталып, қымбат тастар орнатылған
патша сыйлығы. Мылтықтың екеуі аңшылыққа құмар
Жәңгірді қатты қызықтыратын. Оның бірі құны жүз күміс
рубль азиялық өрнекті мылтық болса, екіншісі – ұзындығы
екі метрге жететін мылтық». Өкінішке орай, Жәңгір хан
жинаған экспонаттар жоғалып, келмеске кетті. 1919 ж.
ханның кіші ұлы Ғұбайдолла Бөкеевтың жесірі жоғарыдағы
сипаттамаға сәйкес дулығаны Петербург мұражайына
тапсырғаны анықталды. Мұражай қызметкерлері олардың
дәл көшірмесін жасап, Жәңгір ханның қару-жарақтарын
толықтыруға күш салып келеді.
XIX ғ. жүздеген басқа да сәулет ескерткіштерінің
ішінде 1841 ж. Жәңгірдің өзі ашқан, бұрын-соңды Хан ор-
дасында болмаған орыс жазушысы Максим Горький аты-
мен бертінге дейін аталып келген ағаш мектептің орны
рой с уждено было стать бабушкой Александра Блока. Эта
девочка была дочерью известного географа и пу тешествен-
ника Григ ория Каре лина, с лу жившег о в те г оды сове тни-
ком хана Жангира.
С именем хана Жанг ира связано многое, что харак-
теризуется емким словом «впервые». Первая в истории Ка-
захстана ветеринарная лечебница, аптека, переход к осед-
лому образу жизни, архив, казначейство, канце лярия, зва-
ние почетного члена Казанского у ниверситета, первый му-
зей. Вот как описывает музей Модест Яковлевич Киттары,
зас лу женный профессор Казанског о у ниверсите та: «…В ле-
вой стороне залы находится дверь, которая ведет в неболь-
шую, освещенную двумя окнами вдоль лицевой стены ком-
нату… У боковых стен возвышения стоят два узких, но высо-
ких красного дерева шкафа, в которых за стеклом помеща-
лись различные азиатские кольчу г и, налокотники, шлемы
и дру г ие воинские доспехи; между этими редкими и цен-
ными вещами более броса лс я в глаза прекрасный с та ль-
ной шлем в виде тюбетейки, с красивой золотой насечкой.
В остальной части этой комнаты, которую здесь называют
ору жейной, вдоль стены иду т шкафы красивог о красног о
дерева, в которых за стеклом расположено множество раз-
85
Жәңгір ханның Г. С. Карелинге жазған хаты.
23 желтоқсан 1835 жыл
Письмо хана Жангира Г. С. Карелину. 23 декабря 1835 года