Стр. 95 - ТОМ3

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
123. Могильник Мокринский I
А о г и л ь н и к э по х и З о л о т о й Ор д ы Мо к р и н -
ский I находитс я в 35 км к юг о -запа д у о т
се ла Жа нг а ла, ме жд у ау лами Мас текс а й и
А й д а р х а н ( Мо к р и н с ко е), н а л е в о м б е р е -
г у р ек и Б о л ь ш о й У з е н ь . О н в к л ю ч а е т
в с е б я 7 5 курганов, расположенных на площади 200×600 м.
В п е р в ы е а р х е о л о г и ч е с к и е и с с л е д о в а н и я н а э т о м п а -
м я т ни ке бы л и п р о в е де ны в 1974–1975 г г. э кс пе д ицие й
Ура льског о педаг ог ическог о инс тит у та (Г. А. Кушаев, Б. Ф.
Же ле зчиков) и возо бнов лены в 20 08 г. экс пе дицией За-
па дно -Ка за хс та нс ког о о б лас тног о цен т р а ис тории и ар -
хеологии (Д. В. Марыксин).
Насыпи к у рг анов земл яные и к момент у рас копок
п р е дс т а в л я л и с о б о й о п лы вшие в о з выше ни я д и а ме т р ом
4–20 м и высотой до 1,5 м. Под насыпью ку рг ана на у ров-
не др евней поверхно с ти час то вс тр ечае тс я с лой за ливки
из глины или р ечног о ила, что можно о тнес ти к харак-
т е рным о с о б е нно с тя м по г р е б а л ь ных с о о р у же ний э то г о
мог ильника. Глин яна я за ливка вс тречае тс я и на деревян-
ных пе р е крыт и я х мог и л. Б о ле е по ло вины р ас копа нных
насыпей содержа ли о с татки тризны: о б ломки лепных и
г ончарных кр ас ног лин яных со с у дов, а та кже ко с ти жи-
во тных (овец и лоша дей) и водоплавающих птиц. В дву х
ку рг анах № 13 и № 20 найдены изготовленные на гончар-
ном круге кувшины.
Мно г и е к у р г а ны п р е д с т а в л я ю т с о б о й с ырцо в ые
ог ра дки прямоу г ольной формы. По всей ви димо с ти, дан-
ные конс тру кции не яв л яютс я ку рг анами в к лассическом
понима нии, а пр е дс та в л я ли со б ой о ткрытые комп лекс ы
и лишь поздне е за крылис ь дерновым с ло ем. Во мног их
к у рг ана х на д мог и льной ямой на ходи ло с ь на дг р о бие из
сырцовых кирпичей в ви де сп лошной прямоу г ольной вы-
к ла дки в три с лоя или в форме саг аны; под насып ями с
М
лтын Орда дәуірінің I Мокринский қорымы
Үлкен өзеннің сол жақ жағасында, Мәстексай
мен Айдархан (Мокринское) ауылдарының
арасында, Жаңғал ауылынан оңтүстік-батыс-
қа 35 км жерде . Көлемі 200 × 600 м аумақтағы
75 қорғанның басын біріктіреді. Бұл ескерткішке алғашқы
археологиялық зерттеуді 1974–1975 жж. Орал педагогикалық
институтының экспедициясы (Г. А. Кушаев, Б. Ф. Железчи-
ков) жүргізсе, 2008 ж. Батыс Қазақстан облыстық тарих және
археология орталығы (Д. В. Марыксин) экспедицияны қайта
жалғастырды.
Қазба жұмысының барысында қорғандардың үйілген
топырақтарының диаметрі 4–20 м, биіктігі 1,5 м көрсетті.
Бұл қорымның құрылысының ерекшелігі ретінде қорған
үйіндісінің астыңғы көне бетінен кездесетін балшық не-
месе өзен лайынан құйылған қабат айтуға болады. Мола
бетіне жабылған ағаштарға да балшық құйылғанға ұқсайды.
Қазылған үйінділердің жартысынан көбінде жапсырылған
заттар мен қызыл балшықты көзе ыдыстардың сынықтары,
сонымен қатар жануарлардың (қой мен жылқы) және су
құстарының сүйектері кездеседі. № 13 және № 20 қорғандардан
құмыралар кездесті. Қорғандардың бірінде сағана Алтын Орда
дәуіріне жататын күйдірілген кірпіштен қаланған, сипатына
қарап, оларды екінші қолданыстағы кірпіштер деуге болады.
Көптеген қорғандар тікбұрышты қоршаулардан
тұрады. Бұл құрылымдар классикалық түсініктегі қорған бо-
лып табылмайды, тек ашық кешенді көрсетіп, кейіннен шым
қабатпен жабылды. Көптеген қорғандардағы мола қабірі
шикі кірпіштен үш қабатты немесе сағана пішінінде тұтас
тікбұрышты болып келеді; үйіндінің үстінде бірнеше мола
бар, кейде басқадай да жайттар кездеседі.
Мола шұңқырлары негізінен тікбұрышты, тереңдігі
0,5–1,5 м. болады. Бірқатар молалардың үстінен ағаш жа-
95
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
53. Қалмаққырған тарихи орыны123. I Мокринск й қорым