Стр. 96 - ТОМ3

Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
123. I Мокринский қорымы
бумен қатар, ағаш табыттар, оларды жасауға пайдаланған
тот басқан шегелер сақталған. Төсеніш ретінде тақтай,
қамыс, текемет пайдаланылған. Барлық мәйіттер
оңтүстікке қаратылған. Жерлеу салт-жорасында бәлендей
алшақтық жоқ. Мүліктер мейлінше бірыңғай деуге болады.
Бұл қалдықтар көзешілер қолынан шыққан немесе қышты
қолдан жапсырып жасаған. Сондай-ақ сұрақ белгісі
секілді қола, күміс немесе алтын сымнан өрілген сырғалар,
пышақ пен айылбастар сынығы, цилиндр тәрізді және
жазық тұмарлар, сырғалар кездеседі. Моланың кейбір
бөлігі заттардың алуан түрлілігімен, соның ішінде бағалы
сәндік бұйымдарымен ерекшеленеді. Дегенмен бұлармен
бірге ешқандай мүлігі жоқ жерлеу орындары да кездеседі.
Айта кетерлік жайт, молалардан қарулар табылмады.
Қорым мерзімін XIV ғ. ортасына жатқызуға болады.
Бұл жерлеу орындарынан табылған мәнеттер арқылы уақыты
қойылды, олар әдетте мәйіттің бас жағында, қолында немесе
жамбас тұсында болды. Күміс мәнеттердің біреуі хижраның
745 ж. (1344/1345 ж.) Жәнібек ханның тұсында Хорезм-
де соғылған. Оның бет жағында: «Жәнібек (әділ) сұлтан», ал
қарсы бетіне «Хорезмде 745 жылы соғылған» деген жазу бар.
Жошы ұлысы дәл осы Өзбек пен Жәнібек хандар тұсында
кемелденіп, қала мәдениеті бұрын болып көрмеген дәрежеге
өсті, ислам мемлекеттік дінге айналды, мәдениет пен өнерге
ерекше орын берілді. Мокринский қорғандарының бірінен
қиқоңыз секілді ғажайып алтын сырға табылды. Ол Мысыр-
несколькими могилами иногда – и то и другое. В одном из
к у рг анов саг ана была с ложена из о б ожженног о кирпича
пе р ио д а З о ло т о й Ор д ы , х ар а к т е р ко т о р о г о с в и д е т е л ь -
ствовал о его вторичном использовании.
Мо г и л ь ные я мы в о с но в ном п р я мо у г о л ь но й ф о р -
мы , и но г д а с у с т у п а ми в д о л ь д л и н ны х с т е н и име ю т
г л у б и н у 0 ,5 –1,5 м . В н е ко т о ры х мо г и л а х с о х р а н и л и с ь
о с т а т к и д е р е в я н н ы х г р о б о в ищ и п о в р е ж д е н н ы е ко р -
р о з и е й к р у п н ы е с т е р ж н и - г в о з д и . В к а ч е с т в е п о д с т и -
лок на д но мо г и л нас т и ла лис ь до с к и , ка мыш и ли кош-
м а . Уме рши е у к л а д ы в а л и с ь г о л о в о й н а ю г. Ин в е н т а р ь
м о г и л д о в о л ь н о о д н о о б р а з н ы й : о б л о м к и в ы п о л н е н -
ной на г он чарном кр у г е и л и р у чной ле п кой ке р а ми к и ,
б р он з о вые , с е р е б р я ные и л и з о ло тые п р о в о ло ч ные с е р ь -
г и в ви де зна ка в опр о с а , о б ломки ноже й и пр я же к , б е -
р е с тя ные т р у бки, о с тат ки кожи о т о бу ви, ме д ные и с е -
р е б р я н ые мо н е т ы , ц и л и н д р и ч е с к и е и п л о с к и е п о д в е -
с к и (а м у л е т ы- т у м а ры), с е р ь г и . Не ко т о р а я ч а с т ь мо г и л
о тл и ч ае т с я б о л ьшим р а з но о б р а з ие м в еще й , в т ом ч ис -
ле до р о г и х у к р а ше н и й . Н а п р име р , о б н ар у же ны с е р ь г и ,
с де ланные из камн я и золо та в ви де же л уд я, на ко тор ом
с и дит птица. Но наря д у с э тим вс тр ечаютс я б е дные, б е з-
ы н в е н т а р н ы е з а хо р о н е н и я . Пр и м е ч а т е л ь н о , ч т о п р е д -
меты вооружения в могилах не найдены.
Вр ем я с у ще с твовани я мог и льника о тно с итс я к се-
редине XIV в. Это ус тановлено благ одаря находкам в по -
г ребени ях моне т; обычно их наход ят возле г оловы, в ру-
ка х и ли у пояса покойног о. Одна из сер е бряных моне т
вып ущена в Хор е зме при Жанибек-хане в 745 г. хи джры
(134 4/1345 г.). На дпис ь на лицевой с тор оне глас ит: «с ул-
тан (справе д ливый) Жанибек», а на оборо тной выве дено:
«чеканено в ( Хорезме) г од 745». Именно во времена прав-
лени я ханов Узбека и Жанибека Ул ус Джу чи до с тиг сво -
е г о мо г у ще с т в а , не быв а лый р о с т по л у чи ла г р а до с т р ои-
те льна я культ у ра, развива лись ремес ла и торг овля, ис лам
с та л г о с удар с твенной р е лиг ией. В кру пных золо то ордын-
ских г ородах трудились ремес ленники – тюрки, китайцы,
арабы, русс кие и дру г ие с во б одные и подневольные жи-
те ли с амог о б о льшог о г о с у дар с тва с р е днев ековь я. Имен-
но э то мног о образие ис токов и со с тав л яе т главн у ю о со -
б енно с ть зо ло то ордынс кой к ульт у ры. В одном из к у рг а-
но в Мокринс ко г о мо г и л ь ника на й де ны з о ло тые с е р ьг и ,
с де ланные в форме жу ков- с караб е ев, ко торые, возможно,
были привезены из Ег ипта, где скарабей считался священ-
ным в древности и в средние века.
96
Қи қоңыз түріндегі алтын сырға. XIV ғасырдың ортасы
Золотая серьга в виде жука-скарабея. Середина XIV века