Стр. 102 - ТОМ3

Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
124. Махамбет Өтемісұлы кесенесі
лы «өз халқының арасындағы тамаша қазақ» деп атайды.
1843 ж. Санкт-Петербургте басылып шыққан «Құрлық пен
теңіздердің жаһангері» атты кітабында Махамбет өзінің
ақылдылығымен, шешендігімен баурап алды деп жазады. Ол
«өз дәлелдері үшін таза Құран мәтіндерін мысалға келтірді.
Құран мәтіндерін Бұхара, Самарқан медреселерінде
сопылық таяқтың астында бүгежектеп отырғандай емес,
оларды терең білетіндігін көрсете отырып, өз түсінігімен
еркін талдады».
Махамбет пен Жәңгір ханның арасындағы
шиеленістің себептері мен шығу уақыты туралы мәлімет
беретіндей мұрағаттық материалдар болмады. Бұл бітіспес
керісті құжаттық тұрғыдан растайтын бірден-бір факт —
1838 ж. 13 желтоқсанда Жәңгір ханның Орынбор шекаралық
комиссиясына жолдаған хатынан мына бір үзінді ғана:
«Қырғыз (қазақ. – ред.) Махамбет Өтемісов... Орынборда менің
кіші баламның, Зұлқарнай сұлтанның қасында болғанда, оның
мінез-құлқы нашар болды, мен оны барып тұрған жексұрын
ретінде қуып жібердім». Зұлқарнай сұлтан – Жәңгір ханның
бірінші әйелі Жүзім Әсіреповадан туған тұңғыш баласы. Ол
1833 ж. Орынбордағы Неплюев әскери училищесіне оқуға
жіберіледі, ал 1834 ж. 9 маусымда Жәңгір Махамбетті стар-
шын етіп тағайындайды. Осыдан кейін 1834 ж. 9 маусым мен
1836 ж. көктеміне дейінгі аралықта Махамбет пен Жәңгір
хан бір-бірінен қол үзіп, ол Ішкі орданың билеушілеріне
қарсы шыққан старшын Исатай Тайманов бастаған топқа
барып қосылады.
Ел аузында Жәңгір мен Махамбеттің арасындағы
келіспеушілікке екінші ханша Фатимамен ақын арасындағы
әлдебір көңілдестік қатынас себепкер болды деген де
қауесеттер бар.
обратно за Урал. В ноябре 1808 г. Утемис полу чает разре-
шение Оренбу рг ской пог раничной комиссии на переп уск
в Рын-пески 9200 голов скота, принадлежащего ему с бра-
тьями, а также 144 200 голов скота подчиненных казахов.
В конце ноября – начале декабря 1808 г. он переправляется
через реку Ура л вблизи Гребенщиковског о форпос та вме-
сте с 374 пастухами и 43 710 голов скота.
Утемис входил в ближайшее окру жение правите лей
Внутренней орды хана Букея и султана Шигая, был близко
знаком с войсковым атаманом Уральского казачьего войска
генерал-майором Д. М. Бородиным. Однако это не помеша-
ло по «изве ту» врагов-завистников в г рабеже русских тор-
г овцев, вымог ате льс тве и похищении ско та у однородцев
и дру г их прес т у плени ях ег о арес т у и зак лючению 21 ав-
г ус та 1817 г. в Аманатский дом в Оренбурге, где он и умер
2 ноября того же года.
Ма хамбе т пол у чил хорошее мус ульманское образо -
вание, знал и русскую грамоту. Встречавшийся с ним в ноя-
бре 1839 г. известный геог раф-пу тешественник и писатель
Е. П. Ковалевский отмечал его как казаха «чрезвычайно за-
мечательного в круг у своего народа». В своей книге «Стран-
ствователь по суше и морям», изданной в Санкт-Петербурге
в 1843 г., он писал, что во время короткой беседы Махам-
бе т обнару жил весь свой у м и красноречие. Он «приво -
дил для своих доводов подлинником тексты Корана, тол-
ковал их не теми софизмами и общими местами, которые
были избиты в медресе Бу хары и Самарканда, но сообраз-
но со б с твенным пон яти ям, выказывавшим гл у б око е из у-
чение предмета…»
В арх и в ных до к у ме н т а х о тс у тс т в у ю т с в е де ни я о
п ри ч ина х и в р е ме ни в о зни к но в е ни я конфл и к т а ме ж д у
102
Ойыл өзенінің алқабы
Долина реки Уил
Нарын құмындағы түйелер
Верблюды в Нарын-песках