Стр. 99 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

99

Қарулардың көптеген бөлшектері (қорамсақ пен садақ,

жебе мен найза ұштары) барынша шынайы жасалған,

бұл оларды шынайы пішіндерімен салыстыруға және

петроглифтерді б. з. д. I мыңжылдықтың шегіне жатқызуға

мүмкіндік береді. Қола дәуірінің мұндай ұрыс суреттеріне

Шығыс Жетісудағы Ешкіөлмес петроглифтері ұқсайды.

Бірақ, тұтастай алғанда, Молдажар жартас суреттерінің бұл

сериясы – бірегей туындылар.

Тарбағатай петроглифтері б. з. д. I мыңжылдықтың

басындағы Алтай, Тува және Батыс Моңғолия жартас сурет

өнеріне өте ұқсас. Молдажарда оған батыс моңғолдық тас

бұғылар стиліндегі бұғылардың жеке-жеке бейнелерінің

тобы жатады. Таудың түрлі беткейлеріне жеке-жеке

орналасқан олар тас бетіне алдыңғы дәуірлерде салынған

суреттерден қалған бос жерлерді алып жатыр. Ерте

скиф дәуірінің аң стиліндегі қайталанбас ерекшелігімен

және өзіне тән репертуармен өзгешеленіп тұратын

петроглифтерді жасаушылар да осылай таңдау жасаған бо-

лар. Дәстүрлі аңшылық пен ізге түсу көріністерінде бейне-

ленген бұғы, қабан секілді тағы да басқа жыртқыштарды ат-

әбзелдері мен петроглифтерде сирек кездесетін сарын – ат

тұяқтарының ізі толықтырады. Осыған ұқсас басқа сурет-

термен салыстыра қарай отырып бұл суреттерді шамамен

б. з. д. VIII–VI ғғ. салынған деуге болады.

Молдажар петроглифтерінде ортағасырлық белгілер

онша айқын емес. Мұнда Алтай, Моңғолия және Жетісудың

ерте ортағасырлық ескерткіштерінде кездесетін таңба

Монголии начала I тыс. до н. э. В Молдажар к ним относит-

ся группа одиночных изображений оленей в стиле западно-

монгольских оленных камней; они рассредоточены на раз-

ных склонах горы и занимают второстепенные поверхно-

сти камней, свободные от рисунков предшествующей эпо-

хи. Примерно так же были ограничены в выборе и созда-

тели замечательных петроглифов раннескифского време-

ни, отличающихся неповторимым своеобразием звериного

стиля и специфическим репертуаром. Изображения диких

животных – оленей, кабанов, хищников – в традиционных

сценах охоты и преследования дополняют искусные грави-

ровки лошадей с наездниками и редкий для петроглифов

мотив – отпечатки конских копыт; по многим аналогиям

эти рисунки могут относиться к VIII–VI вв. до н. э.

Средневековая эпоха представлена в петроглифах

Молдажар менее отчетливо. Здесь нет обычных для древ-

нетюркского наскального искусства фигур всадников-

знаменосцев, хотя имеются изображения тамг, встречаю-

щихся на памятниках раннего средневековья Алтая, Мон-

голии и Семиречья. К этому же времени относятся некото-

рые сцены охоты с изображениями стремительно бегущих

животных, выполненных в своеобразном зверином стиле

I тыс. н. э. Не ранее X в. может датироваться сцена поедин-

ка двух воинов с длинными саблями. Некоторая часть древ-

них гравюр в это же время была подновлена.

Среди позднейших петроглифов Молдажара выде-

ляется крупная серия казахских родовых тамг; они нане-

Молдажар. Көне петроглифтер мен XVIII ғасырдағы қазақ

сұлтандарының таңбалары

Молдажар. Древние петроглифы и тамги казахских

султанов XVIII века

Молдажар. Көне петроглифтер мен XVIII ғасырдағы Орта жүз

бен Ұлы жүз қазақтарының таңбалары

Молдажар. Древние петроглифы и тамги казахов Старшего

и Среднего жузов XVIII века

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана

7. Петроглифы гор Тарбагатай