Стр. 93 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

93
арбағатай таулары Қазақстанның жартас
сурет кең тараған басты аудандардың бірі
болып табылады. Жекелеген петроглифтер
кеңестік кезеңде ашылды, алайда олар Алтай
немесе Жетісу ескерткіштеріне қарағанда
азырақ зерттелді. Тіпті Тарбағатай жартас сурет өнерінің
бүгінде белгілі аздаған үлгілерінің өзі Қазақстанның осы
өңіріндегі (terra incognita) көп ғасырлық мәдениеттің өзіндік
ерекшелігін танып-білуге мүмкіндік береді.
Тарбағатай тау жоталарының солтүстік-шығыс
сілемдерінде орналасқан Қызылтас пен Доланқара
тауларындағы жартас суреттерінің тарихи ауқымы кең. Ор-
та таулы бұл аудан (теңіз деңгейінен 1000–1500 м жоғары)
Батыс Тарбағатайдағы негізгі жотаның оңтүстік беткейінен
ағатын Жіңішке, Қарасу және Аягөз өзендерінің және Зайсан
қазаншұңқырының оңтүстік-батыс бөлігіндегі Бұғаз және Ба-
зар өзендерінің суайырғы болып табылады. Табиғаты ерекше,
географиялық жағдайы аса қолайлы, Оңтүстік Сібір мен Ба-
тыс Моңғолияны Жетісу және Орта Азиямен жалғастыратын
құрлықаралық жол торабы саналатын бұл өңірді аңшылар
мен малшылар және егіншілер ежелден құтты мекенге ай-
налдырды.
Қызылтас тауының оңтүстік-батыс беткейлерінде,
Жіңішке өзені бастау алатын осыған шектес Молдажар мен
Текебай аңғарларында неолит, қола, ерте темір дәуірлеріне,
ортағасырлар мен XIX–XX ғ. басына жататын қоныстар
мен қорымдардың және петроглифтердің ірі кешені
анықталды. Неолит дәуіріндегі аңшылар мен қола дәуіріндегі
малшылардың қоныстары аңғардың басында, суға жақын,
ылғалды, бүгінде су басып кеткен жайылымдарда орналасқан.
Қола дәуірінің қорымдарындағы тас қоршаулар мен
ертетемір дәуіріндегі аңғарды бойлай биік тау етектеріне,
ежелгі тепсеңдерге салынған қорғандар мұнда б. з. д. II–I мың-
Т оры Тарбагатай являются одним из главных
районов распространения памятников на-
скального искусства Казахстана. Отдельные
местонахождения петроглифов здесь были
открыты и обследованы в советское время,
однако они остаются пока менее изученными, чем памят-
ники Алтая или Семиречья. Но даже известные сегодня
немногие образцы наскального искусства Тарбагатая по-
зволяют представить своеобразие многовековой культуры
этой terra incognita Казахстана.
Большое разнообразие и широкий исторический
диапазон демонстрируют памятники наскального искус-
ства гор Кызылтас и Доланкара, расположенных на северо-
восточных отрогах Тарбагатайского хребта. Этот район
среднегорья (1000–1500 м над уровнем моря) является во-
доразделом главных рек Западного Тарбагатая – Жиниш-
ке, Карасу и Аягоз, сбегающих по южному склону хребта, и
Г
Тарбағатай алқабындағы үлкен қорған.
Т. Аткинсонның суреті. 1858 жыл
Большой курган в долине Тарбагатая. Рисунок
Т. Аткинсона. 1858 год
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
7. Петроглифы гор Тарбагатай
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
7. Тарбағатай петроглифтері