Стр. 87 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

87

бальзамдау Алтайдың көне көшпенділерін жерлеуде кеңінен

тараған әдіс.

Көлемі мен маңызы жағынан үшінші орындағы №10

қорғаннан 10 салт атты бүкіл салтанатты ер-тұрманымен

бірге аяқтарын бауырының астына бүгіп жерленген.

Ерекше аппликациясы бар 10 ер-тоқым үлгісі алынды.

Мысалы сақалы, мұрты бар, тауешкінің мүйізі бар тәж

кигізілген адамның кескіні салынған. Немесе жатаған бе-

де тәрізді қысқа құйрықты арыстанды еске түсіретін

қанатты жыртқыштың бейнесі қолданылған. Орталық

Азияның көне көшпенділерінің мифологиялық аңдар

тақырыбындағы композициясы бірінші рет кездесіп отыр,

бұл оның өзіндік ерекшелігі бар, көнеден келе жатқан өнер

туындысы екенін дәлелдейді. Қанатты арыстан, сфинкс, го-

патшах, кентавр және басқа да полиморфтық кейіпкерлер

көптеген халықтарда кездеседі, алайда берелдегі бейнелер

көне алтайлық дәстүрге тән бірқатар элементтері арқылы

ерекшеленіп тұр.

№36 қорғанның ерекшелігі, онда бір қабырғаға

қатырылған аттың ер-тұрманы марал мүйізінен жасалған

66 бұйымнан тұрады және Ұлы дала белдеуіндегі ертедегі

көшпелілердің сүйектен жонып жасау өнерінің аса құнды

туындысы болып табылады. Олардың негізгі образы – гри-

фон. Барлық мүйіздік бұйымдар ашық қызыл түсті киноварь-

мен (минерал), қалайы тіліммен және алтын жұқалтырмен

қапталған. Бұл түсті гамма ат қожайынының құдайлық мәнін

нақыштап көрсетеді.

№ 10 қорған. Әшекейлі киіз ер-тоқым жапқыштары. Біздің заманымызға дейінгі IV–III ғасырлар

Войлочные седельные покрытия с аппликациями из кургана № 10. IV–III века до нашей эры

в искусстве древних кочевников пользовался образ фанта-

стического существа, скомбинированного из нескольких жи-

вотных.

Наряду с вырезанными из дерева изображениями жи-

вотных присутствуют здесь замечательные произведения,

выполненные в привычном для кочевника материале –

войлоке, а также в шерстяных нитях. В большинстве своем

это аппликации из анималистических образов, раститель-

ных и зооморфных мотивов. И совершенно новой для древ-

них мастеров является фигура крылатого коня в рогатой ма-

ске, изготовленная, вероятно, из шерстяных нитей при помо-

щи специального приспособления наподобие крючка.

Особый интерес представлют миниатюрные дере-

вянные, покрытые золотой фольгой скульптуры сфинксов –

фантастических существ с телом кошачьего хищника и че-

ловеческим ликом. Головы их увенчаны рогатыми коронами.

Знаковым элементом парадного облачения коней

являются рога животных, венчавшие маски. Деревян-

ные скульптуры в виде рогов горного козла имеют глу-

бокий смысл и выходят за рамки обычного декоративно-

прикладного назначения. Образ горного козла увязывается

с идеей избранности погребенного человека. Горный ко-

зел – обитатель небесных вершин, особой сферы простран-

ства, доступной лишь избранным, – осмысливался как атри-

бут вождя. Рога горных козлов на головных масках трех ко-

ней вождя подчеркивали божественную сущность и избран-

ность земного владыки. Отметим, что рога горных козлов,

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана

6. Некрополь Берел