Стр. 310 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

310

оңтүстігінен, Шалқартеңіз көліне жақын жерден шамамен

бұдан жүз жыл бұрын табылды. Қазір көл кеуіп қалды және

ұзындығы 50 км сортаңға айналды.

Наурызым – көп жылдардан бері кешенді зерттеу-

лер ұдайы жүргізіліп келе жатқан Қазақстандағы санаулы

қорықтардың бірі. Ұзақ уақыт бойы ол Мәскеу мемлекет-

тік университетінің ғалымдары мен студенттерінің далалық

базасының қызметін атқарып келді. Оған шетел зерттеушілері

де үлкен қызығушылық танытты. 2008 ж. шілдеде Науры-

зым қорығы Қорғалжын мемлекеттік табиғи қорығының бір

бөлігімен бірге ЮНЕСКО-ның Дүниежүзілік мұрасы тізіміне

енді.

Қорытындыда Торғай үстіртті елі мен Наурызым

қорығының кейбір көрікті жерлерінің топонимдерін атап

айта кеткіміз келеді.

Ақсуат – сөзбе-сөз: «ақ су алатын, мал суаратын жер»,

ауыспалы мағынасы – «жақсы суат». Атының өзі көлдің суы

тұщы екенін паш етіп тұр. «Ақ» сөзінің бірнеше мағынасы ба-

рын еске сала кетейік. Дәл осы жағдайда топоним «Жарамды

суат» деп түсінілуі мүмкін. Қазіргі карталарда көл тұздылау деп

айтылып жүр. Ал оның аты бұрын суы тұщы немесе ащылығы

болымсыз ғана екенін куәландыруда.

Аманқарағай – «Аманның қарағайлы тоғайы». Екінші

түсінік – «зақымсыз қарағайлы орман».

Бозқасқа – ақшыл түсті жазық дала ретінде түсініледі

(сірә, ақселеуге байланысты айтылған болар).

Құсмұрын – сөзбе-сөз: «құс мұрын», яғни тұмсық.

Көл кескіні бойынша құс тұмсығына ұқсайтын түбектердің

бірінің атымен аталып кеткен.

монта. Скелет этого древнего носорога примерно сто лет на-

зад был найден на юге Тургайской ложбины, близ озера Шал-

картенгиз. Ныне озеро высохло и превратилось в огромный

солончак, длина которого почти 50 км.

Наурзум – один из немногих заповедников Казахстана,

где в течение многих лет проводились регулярные комплекс-

ные исследования. Длительное время он служил полевой базой

для ученых и студентов Московского государственного универ-

ситета. Большой интерес к нему проявляли и зарубежные ис-

следователи. В июле 2008 г. Наурзумский заповедник вместе с

частью Коргалжынского государственного природного запо-

ведника включен в Список всемирного наследия ЮНЕСКО.

В заключение хочется отметить некоторые примеча-

тельные топонимы Тургайской столовой страны и Наурзум-

ского заповедника.

Аксуат – буквально «белый водопой», переносный

смысл – «хороший водопой». Название подчеркивает пре-

сные воды озера. Заметим, что слово «ак» имеет много зна-

чений. В данном случае, возможно, топоним осмысливается

как «пригодный водопой». На современных картах озеро от-

мечено как солоноватое. А вот название свидетельствует, что

оно ранее было пресным или слабосолоноватым.

Аманкарагай – «сосновый бор Амана». Другое объяс-

нение – «невредимый сосновый лес».

Бозкаска – осмысливается как серый (видимо, за счет

ковыля) равнинный участок в степи.

Кусмурын (Кушмурун) – буквально «птичий нос», т. е.

клюв. Озеро именуется по названию одного из его полуостро-

вов, напоминающего по очертанию клюв.

Тарғақтың – сирек кездесетін қызғыштайдың

ұясы мен жұмыртқасы, қазақ даласының эндемикасы

Гнездо и кладка кречетки – редкого кулика,

эндемика казахстанских степей

Көкшіл шағала – Наурызым қорығындағы

көлдерді мекендейтін ең көп құстардың бірі

Сизая чайка – одна из самых многочисленных птиц

на озерах Наурзумского заповедника

Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы

26. Наурызым табиғи қорығы