Стр. 415 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

415
Айыртас шатқалы граниттеріндегі
қара арша қопасы (нуы)
Заросли казацкого можжевельника на гранитах
в урочище Аиртас
Ірі «құм» жеріндегі қына мен бозкілем –
тасты плиталардың бұзылуының нәтижесі
Лишайники и очитки на участках крупнозернистого «песка» –
продукта разрушения каменных плит
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 37. Баянаульский природный парк
ішінде Сабындыкөл, Жасыбай және Торайғыр көлдері жақсы
танымал. Көл жағалаулары керемет әдемі. Олардың атаулары
аңыздар мен тарихи оқиғаларға тығыз байланысты.
Саябақтағы қарағай, аққайың, қандағашжәне көктерек
ормандары ең құнды байлық болып табылады. 1820 ж. бері
қарағай ормандарының аумағы әлденеше рет қысқартылды.
Мұның себебі – адамдардың ойсыз іс-әрекеттері, жас
ағаштарды кесу, олардың арасында мал жаю және өрт.
Сондықтан да саябақтың басты міндетінің бірі – жас қарағай
ормандарының аумағын кеңейту. Ең керемет қарағай ор-
мандары гранитте өскен. Өздерінің бай өсімдігімен жас
қарағайлы орман бұталары ерекшеленеді. Қандағаш орман-
дары жазықтардың терең сулы топырақтарында, көлдер
мен өзендердің жағалауларында жақсы өседі. Бұл ормандар
түрлі шөптесінге бай, мұнда реликті өсімдіктер көп. Саябақ
флорасында жоғары өсімдіктердің 500-дей түрі өседі. Си-
рек өсімдіктердің 50-дей түрі бар. Қазақстанның Қызыл
кітабына қандағаш, Шренк қызғалдағы, қырғыз қайыңы, дала
таушымылдығы, қауырсынды селеу және т.б. енген.
Оқырманның «Шөл даланың дәл ортасында
қарағайлы орман алаңы қалай пайда болған?» деген орын-
ды сұрағы тууы мүмкін. Көптеген, тіпті кейбір ғалымдар
мұның басты себебі жер бедеріне байланысты деп санай-
ды. Қарағайдың өсуіне қолайлы болатын, жазық жерлерге
қарағанда, таудың әлдеқайда дымқыл болғаны ғой. Басқаша
айтқанда, қарағай ормандары – жоғары ландшафтты
белдеулердің зардабы. Алайда мұндай пікір де шындыққа
животные кормились ветками лиственных деревьев и кустар-
ников. И здесь не так холодно и ветрено, как в открытой сте-
пи. Кстати, одним из первых разведал полезные ископаемые
Сарыарки, посетив в 1816 г. Баянаульские горы, горный ма-
стер Иван Петрович Шангин. Попутно он собирал сведения
о растительности, обычаях и хозяйственной деятельности
казахов. Он был приятно удивлен образностью географиче-
ских названий, которыми пользуются жители Сарыарки.
Климат национального парка континентальный. В
самом районном центре Баянаул, который расположен на
абсолютной высоте 490 м, средние годовые температуры воз-
духа около 3,5 0 С, января – минус 130 С, июля – 20–210 С. Без-
морозный период – около 100 суток. Число дней со снежным
покровом порядка 150. На равнинах мощность снежного по-
крова обычно менее 25 см, в горах он более значительный.
Ветры для равнинного обрамления гор характерны иногда. В
горах обычно безветренно, лето менее жаркое, а зима мягче,
чем на равнинах.
В горах и предгорьях много временных водотоков
и мелких речек, большая часть которых летом пересыхает.
Горы богаты подземными водами хорошего качества. Есть
здесь и озера. Наиболее примечательны из них Сабындыколь
(Мыльное озеро), Жасыбай и Торайгыр. У озер живописное
береговое окружение. Названия их связаны с легендами и
историческими событиями.
Самыми ценными в парке являются леса – сосновые,
березовые, ольховые и осиновые. С 1820 г. сосновые леса