Стр. 413 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

413
Торайғыр көлінің гранитті жағалаулары
Гранитные берега озера Торайгыр
Торайғыр көлі маңындағы қарағайлы-қайыңды сирек орман
Сосново-березовое редколесье в окрестностях озера Торайгыр
«Булка» жалғыз жартасты шоқысы –
Баянауыл қорығының белгісі
Одинокая скальная сопка «Булка» –
символ Баянаульского заповедника
Баянауыл жақпар тастары
Типичные матрацевидные формы гранитов Баянаула
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 37. Баянаульский природный парк
қалған магмадан түзілген. Нәтижесінде гранит түзілген. Ол
дала шпаты, кварц, слюда сияқты минералдардың түйіршік-
кристалдарынан тұрады.
Порфирит те магмалық тау жынысы, алайда ол
магманың салыстырмалы түрде тез қататын жер бетіне
жақын жерде, яғни онша терең емес жерде түзілген. Күкіртті
қоспа минералы мен дала шаптының қосындысынан тұрады.
Кварциттер – метаморфалық жыныс. Ол жер
қыртысының тереңінде жоғары температурада, үлкен
қысымда және ыстық минерал сулары мен газдардың
құмдаққа әсер етуінен қалыптасқан. Демек құм мен құмдақтан
кварцитке айналғанша ұзақ әрі қиын жолдан өтті.
Тақтатастар негізінен саздан пайда болған. Олар
құмдақтар сияқты шөгінді жыныстарға жатады.
Туристерді негізінен граниттердің, қарағай орманы,
олардың айқын пішіндерінің бұзылуы, яғни желге мүжілуі
қызықтырады. Баянкөл граниттерінің өте ертеде – ежелгі
карбонда, яғни 300 миллион жыл бұрын пайда болғанын
байқаймыз.
Геологиядан хабары аз оқырман желмен мүжілу де-
ген тек желдің әсері ғана деп ойлауы мүмкін. Алайда бұл
олай емес. Желмен мүжілу – тау жыныстарына физикалық
(температураның өзгеруі, судың сызаттарда қатуы, күшті жел-
дер), химиялық (табиғи қышқылдар мен басқа ерітінділер, су
мен ауа, әсіресе ылғалды), биологиялық (өсуші тамырлардың
жарықтарындағы қысым, жер қазушы жануарларлардың іс-
әрекеті және т. б.) факторлардың әсер ету процесі.
Баянауылда ертеден мыс, қорғасын кендері, алтын
және күміс, сүрменің пайдалы қазбалары анықталған. Мұнда,
жақын арада титан, никель, молибден мен кобальттың кен
орындары табылған. «Баянауыл» атауының шығу тегі осы