Стр. 487 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

487
Қызылкеніш шатқалындағы жартастар
Панорама скал ущелья Кызылкеныш
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 45. Ламаистский монастырь К зылкент
археологиялық экспедициясы қосылып, үшжеке құрылыстан
тұратын негізгі «сарай» толықтай қазылды. Нағыз көзешілер
дайындаған геометриялық зооморфтық және өсімдіктік
өрнектер шеберлікпен ойып түсірілген тақтайша, қызыл
түсті ағаш таяқшалар, ортасындағы ойыққа дөңгелек слюда
орнатып ақ тастан жасалған әшекей, мыс монета және басқа
жасанды заттар табылды. Жазба деректерде бұрын табылған
бұйымдардың ішінде төбе жағы дөңгеленіп келетін, ішінде
бидай дәндері қозғалып тұратын конус тәрізді ақ саздан
жасалған будда дінінің заттары туралы мәлімет бар.
И. А. Чеканинскийден кейін «сарайды» зерттеуші
археологтар Ж. Е. Смайылов пен А. З. Бейсенов те XVII ғ.
ойраттар тұрғызған ламаистік монастырь деп есептеді. Бо-
лымсыз ғана мәдени қабат пен аз мөлшердегі табылған
заттар бойынша алып қарағанда, ол ескерткіш ретінде
ұзақ уақыт өмір сүрмеді.
Жазба деректер монастырдың пайда болу тарихы мен
тағдырын Кент тауларында деген қосымша мәлімет береді.
Қазақстандық тарихшы И. В. Ерофееваның мәліметіне
сәйкес, Қызылкент ламаистік кешенін ХVІІ ғ. ортасында
дүрбіт билеушісі Далай Баһадүр тайшының ұлы, беделді
ойрат ақсүйегінің өкілі – Кундолон Убаши (1672/1673 жж.
қайтыс болды) салдырды.
Кундолон Убаши ламаизмнің ең белсенді әрі
жақтаушыларының қатарында бола отырып, 1616 жылда-ақ
тойнға өзінің бір баласын арнады. Ол Зая пандитаның тари-
хи өмірбаянында бірнеше қайтара еске алынатын Хасулук
шатқалында ХVІІ ғ. 40-шы жж. бірінші жартысында көшіп
кентский дворец. Культурная принадлежность этого архитек-
турного сооружения впервые была определена в 1928 г.
И. А. Чеканинским. Исследователь рассматривал памятник
как ламаистский монастырь, построенный ойратами. От-
дельный раздел в статье об архитектуре ойратов посвятил
ему и известный археолог С. С. Черников. В конце 1950-х гг.
этот исторический памятник был внесен в Археологическую
карту Казахстана.
Раскопки же этого поистине легендарного комплекса
были начаты в 1985 г. археологическим отрядом Института
«Казпроектреставрация» Министерства культуры Казах-
ской ССР. Чуть позже к ним подключилась археологическая
экспедиция Карагандинского государственного университе-
та, которой и был полностью раскопан основной «дворец» с
тремя отдельными сооружениями. Обнаружены фрагменты
ажурных резных плашек с геометрическим, зооморфным и
растительным орнаментом, изготовленная на гончарном
круге керамика, деревянные палочки красного цвета, укра-
шение из белого камня, расколотый слюдяной круг с отвер-
стием в центре, медное кольцо, медная монета и другие арте-
факты. В письменных источниках есть сведения о найденных
здесь ранее предметах буддийского культа, в виде изделий из
белой глины в форме конуса с расширенным основанием и
закругленной верхушкой, внутри которых заключалось не-
сколько зерен пшеницы.
Археологи Ж. Е. Смаилов и А. З. Бейсенов, исследовав-
шие «дворец», вслед за И. А. Чеканинским также считают его
ламаистским монастырем, построенным в XVII в. ойратами.