Стр. 494 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

494
Тәуәп етушілердің ырымдары («ақ байлау» дәстүрі).
Приношения паломников (обряд «ак байлау»)
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
1. Кенді Алтай45. Қызы кент лама бұтханасы
ерекшелігінде жатыр және оның мандалдық символика-
сына тікелей қатысы бар. Буддизмдегі болашақтың күрделі
қасиеттілігі, мандалдың сиқырлы диаграммасы шаршы-
мен қоршалған шеңберді, сонымен қатар өз кезегінде
тағы да шеңберді көрсетеді. Ішкі шеңбер – Бүкіл әлемді,
сыртқысы – Құдай жинағы немесе кез келген қасиетті зат-
ты білдіреді. Шаршы дүниежүзінің жан-жағына бағытталған
және олардың әр қайсысындағы Т тәрізді шығатын жерін –
Бүкіл әлем қақпасы деп атайды. Мандалдың архитектуралық
бедері Қызылкент монастырлық кешені храмының негізгі
жоспарлануына жатады.
Ғибадатхананың орталық бөлігінде дәстүр бойын-
ша от жағылмайды – оның боялған ақ еденінде ошақтың
ізі жоқ. Қатты қызған күйіктің ізі тек іргелес бөлмелердің
бірінен байқалады. Кірер есікке жақын маңда таза суы бар
екі үлкен құдық орналасқан. Пеш пен тас пеш сақталған
кұрылыстардың бірі тамақ әзірлеуге арналған, оның әрі
қарай созылған бөлігі дән тартатын орын болды. Мұнда
дәннен ұн әзірленді. Оны қуырып, тибет монахтарының
дәстүрлі тамағы – цзамба пісірілген.
Екінші бір орын жаратушы – идамамға құрбандық
шалуға арналған сияқты. Бұл жерден жануарлардың каль-
циленген сүйектері бар үлкен күлдік табылды. Әдетте,
буддалық монахтар тағамдарына етті қолданбаған, сүйектер
құрбандыққа шалынған малдарға тиесілі болса керек.
Храмның жалында орналасқан үшінші құрылыста
кірер есік жоқ, бағана түріндегі құрылым. Іші сопақ тас
қалдықтарынанқаланғанромб үлгісінде, ол өзінің геометриялық
сызбасы бойынша келі түріндегі (монғолдарда – субурган) –
буддалық храмның негізін салушы типіндегі ғибадаттық
церемоний, а в кельях второго этажа с окнами располага-
лось что-то вроде библиотеки. Ведь в монгольских храмах
второй этаж, как правило, использовался для хранения ру-
кописей и книг.
Найденный из слюды диск полуметрового диаметра и
с отверстием в центре мог относиться к декоративным дета-
лям убранств храма или использовался в ритуалах. Обычно
диск символизировал Колесо Учения, означающего закон
Будды. Ажурные деревянные плакетки, окрашенные в тради-
ционные для ламаизма золотистый и темно-красный цвета,
по всей видимости, украшали какие-то ритуальные предметы
или шкафчик для хранения даров.
План храма с квадратной формой основного поме-
щения и пристроенной системой комнат, портика имеет
крестообразную фигуру. Эта геометрическая схема лежит в
основе храмового зодчества буддизма и имеет прямое отно-
шение к символике мандалы. Будучи сложным сакральным
явлением в буддизме, магическая диаграмма мандала пред-
ставляет собой круг, вписанный в квадрат, который, в свою
очередь, опять-таки вписан в круг. Внешний круг – Вселен-
ная, внутренний – средоточие Бога или любого сакрального
предмета. Квадрат ориентирован по сторонам света и имеет
с каждой из них Т-образные выходы – так называемые во-
рота на Вселенную. Архитектурный рельеф мандалы лежит
в основе планировки храма Кызылкентского монастырского
комплекса.
Центральное помещение храма по традиции не от-
апливалось – на его выкрашенном белом полу нет следов
очагов. Следы прокала обнаружены лишь в одной из боковых
комнат. Недалеко от входа находилось два больших колодца
с хорошей водой. Одно из сооружений, где сохранились печь
и камень с углублением для растирания зерна, предназна-
чалось для приготовления пищи. Здесь зерно растиралось в
муку. Ее прожаривали и готовили традиционную еду тибет-
ских монахов – цзамба.
В другом сооружении, очевидно, совершались прино-
шения божествам-хранителям – идамам. Тут найден мощный
зольник с кальцинированными костями животных. Как из-
вестно, буддийские монахи не употребляли мясной пищи, и
кости могли относиться к жертвенным животным.
В третьем строении, расположенном рядом с храмом,
нет входа и столбовой конструкции. Ромбовидной формы
с остатками овальной каменной выкладки внутри, оно по
своей геометрической схеме очень напоминает культовое
сооружение типа ступы (у монголов – субурган) – предше-