Стр. 244 - ТОМ2

244
Саурық Стамбекұлы (1798–1854 жж.) саз кірпіштен қаланған
және Ұзынағаш пен Қастек бекіністері аралығындағы
пошталық күрежолдың ортасында орналасқан төртбұрышты
редутты («қорғанды») тұрғызып, оған құрылысшының аты
берілгенде-ақ басталған болатын. Батыс Жетісуда дүниеге
келген Саурық Стамбекұлы сол кездің өзінде жауларға
қарсы күресте көзге түскен еді. Ол Тойшыбек бекінісінің
маңайында (1850–1851 жж.) және Сарыкемер шатқалында
(1854 ж.) болған қоқандықтарға, сонымен қатар Орман манап
басқарған қырғыз жасақтарына (1854 ж.) қарсы шайқасқа
қатысты. 1854 ж. қоқандықтармен болған шайқастардың
бірінде, Қастек сайында Саурық Стамбекұлы қаза тап-
ты. Батырдың жауынгерлік ерлігі қазақ ақыны Сүйінбай
Аронұлының «Саурық батыр» атты дастанында, көптеген
халық аңыздарында жырланды. Ал ол құрған бақылау-қорғау
пункті – қорған кейіннен, Ұзынағаш шайқас даласында
қоқандық қолбасшысы Қанағат шахтың әскери бірлесуіне
қарсы ресейлік әскер мен қазақ еріктілер жасақтарының
тактикасында маңызды рөл атқарды.
1860 ж. солтүстік қырғыз даласында Ресей әскерінің
белсенді қимылдары басталды: 26 тамызда Тоқмақ
қоқандық бекінісі, 4 қыркүйекте – Пішпек (қазіргі Бішкек,
Қырғызстанның астанасы) басып алынды, бұл Жетісудағы
хандықты жаулап алуға байланысты Қоқанда үлкен маза-
сыздану туғызды. Өлке аймағына орыстар жылжуын бір күшті
соққымен тоқтатуды қалаған Ташкент басшысы Қанағат
шахтың басқаруымен Қоқан өкіметі 1860 ж. қазан айының
басында өз әскерлерін Шу өзенінің алқабындағы Пішпек
қалдықтарының төңірегене жинақтады және оның құрамына,
Начало этому процессу было положено еще на рубе-
же 40–50-х гг. XIX в., когда в степи у реки Каракастек в 20 км
к юго-западу от современного районного центра Узынагаш
казахским батыром Старшего жуза Саурыком Стамбекулы
(1798–1854) был возведен четырехугольный редут («курган»),
сложенный из сырцового кирпича, который находился на
середине почтового тракта между российскими укреплени-
ями Узунагач и Кастек и был назван по имени его строите-
ля. Уроженец Западного Семиречья Саурык Стамбекулы в то
время заметно проявил себя в сражениях против кокандцев
при укреплении Тойшибек (1850, 1851 гг.) и в урочище Са-
рыкемер (1854 г.), а также в борьбе с кыргызскими отрядами
манапа Ормона (1854 г.). В 1854 г. в ходе одной из битв с ко-
кандскими войсками он трагически погиб в Кастекском логу.
Боевые подвиги батыра были воспеты в эпическом произве-
дении казахского акына Суюнбая Аронулы «Саурык-батыр»,
многих народных легендах и преданиях, а сооруженный
им контрольно-оборонительный пункт – курган позднее
сыграл важную роль в тактике действий российских войск
и отрядов казахских волонтеров против военных соедине-
ний кокандского полководца Канаат-шаха на поле Узына-
гашской битвы.
В 1860 г. начались активные действия русских войск
в районе кочевий северных кыргызов: 26 августа было взя-
то кокандское укрепление Токмак, а 4 сентября – Пишпек
(совр. Бишкек, столица Кыргызстана), что вызвало большую
обеспокоенность в Коканде по поводу дальнейшей судьбы
завоеваний ханства в Семиречье. Желая одним сильным уда-
ром остановить продвижение русских на территорию края,
кокандские власти под руководством правителя Ташкента
Канаат-шаха парваначи в начале октября 1860 г. стали кон-
центрировать свои войска в долине реки Шу в окрестностях
развалин Пишпека и приступили к ускоренной мобилизации
в их состав местных казахов и кыргызов, призывая их под
лозунгами газавата к войне с неверными. В начале октября
1860 г. военачальнику Канаат-шаху удалось мобилизовать для
борьбы с русскими кокандский отряд численностью около
20 тыс. человек, куда входили помимо собственно кокандцев
часть казахов и кыргызов.
Двадцатитысячная армия под командованием таш-
кентского хакима Канаат-шаха – человека, по словам военно-
го историка П. Пичугина, «уже пожилого, плотно сложенного,
среднего роста, с седою бородой, не видавшего еще русских,
но скорее расположенного к осторожным действиям из бо-
язни помрачить репутацию, приобретенную им в войнах с
1860 жылғы 19–21 қазандағы Ұзынағаш шайқасын еске алу үшін
гранитті ескерткіш. 1905 жылы орнатылған. Қазіргі көрінісі
Гранитный обелиск в память об Узынагашском сражении
19–21 октября 1860 года. Установлен в 1905 году. Современный вид
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындары атласы
1. Кенді Алтай
ның атласы
73. Ұзынағаш шайқасының ескерткіші