Стр. 247 - ТОМ2

247
Ұзынағаш шайқасы өткен орын. 1860 жылы күзде осы
төбешіктерде ауқымды әскери қақтығыстар болды
Место Узынагашского сражения. На этих холмах осенью
1860 года разворачивались масштабные военные действия
жағынан және Г. А. Колпаковский отрядының артқы бөлігінен
соққы беру әрекетін жасады, бірақ бұл әрекеттері іске аспа-
ды. Күннің екінші жартысына таман қоқандық әскер барлық
бағыттарда артқа шегінуге мәжбүр болды және кешке қарай
Жетісудағы Ресей иеліктерінің шекарасынан өтіп, кері қайтты.
Ұзынағаш шайқасы барысында қоқандықтардың 400 адамы
қаза тауып, 600 адамы жарақаттанды. Г. А. Колпаковский
отрядының шығыны – 2 адам қаза тапты, 11-і жарақаттанды.
Жергілікті қазақтардан бұл шайқасқа орыс отрядына
жақтасып Ұлы жүздің сұлтаны Әбілес Әлиұлы, прапорщик
Көжеғұл Байсеркеұлы, Әбден Сарқытұлы (шапырашты руы),
Қуат, Иса және басқа тұлғалар; қоқандық әскер орналасқан
жерлерде округтің аға сұлтаны Тезек Нұралыұлының
басқаруымен әскери-дала барлауын жүргізген албан руының
қазақ барлаушылары болды. Ұзынағаш шайқасы Қоқан
хандығының Жетісудағы әскери-саяси позициясын және
оның жергілікті қазақ және қырғыз халықтарының сыртқы
саяси бағыттарына ықпалын әлсіретті. Бұл шайқастан кейін
әлеуметтік-экономикалық және саяси өмірінде тұрақтылықты
қалаған өлке қазақтарының көпшілігі орыс өкіметі жағына
ауып кетті.
22 қазанда таңертеңгілік қалыңдығы жарты аршын қар
түсті. Есаул Бутаков қоқандықтардың позициясын барлауға
жіберілді. Жақында негізгі шайқас болған жерлерді аралап,
ол жауды таппады. Қоқандық әскердің бұрынғы лагерінен
шыққан із Қордай асулары жаққа кетті.
Ұзынағаш ұрысы барысына болмашы бір жағдай – бас
қолбасшы Қанағат шахтың ермек қылатын баласы бачтың
өлімі маңызды әсер етті. Осы өзі үшін үлкен қазаға қатты
күйінген ол басқарудан қалды. Сонымен қоқандықтардың
шабуылдары аяқталып та қалды.
Шешуші сегіз сағаттық шайқасты қорытындылай келіп,
П. Пичугин былай деп жазды: «Іле өлкесі тұрғындарының
есінде «Ұзынағаш» дегенмен, дұрыс атауы «Қаракестек» деген
атпен қалған 21 қазандағы оқиғада 6 зеңбірегі бар 800 адам-
нан тұратын біздің отряд 2 зеңбірегі бар (бірақ шайқаста
пайдаланған жоқ) 19 000 қоқандықтар мен қырғыздарға
қарсы шапты. Біздің шығынымыз: төменгі шенділерден
екеуі өлді, жараланғандар мен жарақат алғандар – екі офи-
цер (подполковник Колпаковский мен подпоручик Сярков-
ский) және 30 төменгі шенділер. Қоқандықтар мен олардың
одақтастарынан 400 адам өлді, 600-ге жуығы жараланды.
Олардың көбі Шу өзенінің арғы бетіне қайтқан кезде түнгі
қатты суықтан өлді. Біздің қолымызда бірнеше ұсақ олжа,
әртүрлі үлгідегі 150 мылтық, қылыш, найзалар және бір
и некоторые другие лица; военно-полевую разведку в местах
расположения кокандских войск осуществляли казахские
лазутчики рода албан по распоряжению Старшего султана
округа Тезека Нуралыулы. Узунагачская битва существен-
но подорвала военно-политические позиции Кокандского
ханства в Семиречье и его влияние на внешнеполитические
ориентации местного казахского и кыргызского населения.
Большинство казахов края после этого сражения перешли
на сторону российских властей, предпочитая получить же-
ланную стабильность в социально-экономической и поли-
тической жизни.
22 октября утром выпал обильный снег с поларшина
толщиной. Есаул Бутаков был послан разведать позицию ко-
кандцев. Объехав места, где накануне произошли основные
сражения, он противника не обнаружил. От бывшего лагеря
кокандской армии многочисленные следы вели в сторону
Курдайского перевала.
На исход узынагашского дела, возможно, серьезное
влияние оказало незначительное обстоятельство – смерть
бача, мальчика для утех главнокомандующего Канаат-шаха.
Пораженный этой большой потерею, он перестал распоря-
жаться. Атаки кокандцев тогда почти прекратились.
Подводя итоги решающего восьмичасового сражения,
П. Пичугин писал: «В деле 21-го октября, оставшемся в памя-
ти жителей Заилийского края под названием “узунагачского”,
хотя правильнее называть его “каракастекским”, наш отряд,
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 73. Памятник Узынагашского сражения