Стр. 279 - ТОМ2

279
у-Іле өңіріндегі назар аударарлық маңызды
мәдени-тарихи жерлердің бірі – 1730 ж.
көктемінде сегіз жылға созылған қазақ-
жоңғар соғысының (1723–1730) шешуші
шайқасы болған Аңырақай шатқалы. Соғыс
Әбілхайыр хан (1710–1748) қолбасшылық
еткен үш жүздің біріккен әскерінің жеңісімен аяқталып,
жоңғарлар бұрын жаулап алынған аймақтарынан
толығымен қуылды. Қазақ халқының жадында терең
із қалдырған айрықша мәнді осы әскери-тарихи оқиға
тарихта Аңырақай шайқасы деген атпен қалды. Сол
қаһарман жылдардың соғыс қимылдарын көзімен көрген
қариялардың қазақ пен жоңғар арасындағы ұлы шайқас ту-
ралы естеліктері Батыс Жетісуда кеңінен тарағанмен, бұл
өңір Орталық Азияның отырықшы елдерінен алыс болуына
байланысты олар сол уақыттағы ресейлік, мұсылмандық
және қытайлық тарихшы-шежірешілердің назарынан
тыс қалды. Сондықтан да Аңырақай жеңісі туралы ең
алғашқы халық аңызы революцияға дейінгі Ресейдің
оқымысты қауымына тек қана 175 жыл өткеннен кейін,
белгілі ресейлік этнограф және қазақ фольклорын жина-
стырушы А. А. Диваевтың баяндауында жетті.
Сол аңыз бойынша қазақ жасақтары тарапынан
Сарыарқадан Балқашқа және Шу-Іле тауларына ығысқан
жоңғарлар «Арал теңізінің солтүстігіндегі Итішпес көлінің
маңында және Итішпестің Алакөл жақтағы тауында толық
жеңіліске ұшыраған». А. А. Диваевтың айтуы бойынша, сол
уақыттан бастап соңғы шайқастың орны Аңырақай деп ата-
лып кетті, яғни «ыңырсу мен жылау орны», өйткені мұнда
«қалмақтарды» жаппай қырды. Осы маңызды жаңалықтың
жарыққа шыққанына жиырма жыл өткеннен кейін
қазақтың тұңғыш инженер-теміржолшысы және зерттеуші-
тарихшысы Мұхамеджан Тынышбаев Түркістан өлкесінің
Ш ажной культурно-исторической достопри-
мечательностью Чу-Илийского региона яв-
ляется урочище Аныракай, где весной 1730 г.
произошла последняя битва в восьмилетней
казахско-джунгарской войне (1723–1730 гг.).
Она увенчалась внушительной победой еди-
ного боевого ополчения трех жузов под верховным коман-
дованием хана Абулхаира (1710–1748) над давним непри-
ятелем и полным изгнанием джунгар с ранее завоеванных
ими территорий Казахстана. Это знаменательное событие
оставило глубокий след в народной памяти и навечно вошло
в историю казахского народа под названием Аныракайского
сражения. Яркие воспоминания непосредственных очевид-
цев военных событий былых героических лет о великой ба-
талии казахских воинов с джунгарами бытовали в Западном
Семиречье среди местных старожилов-степняков еще со дня
окончания казахско-джунгарского вооруженного противо-
стояния, но из-за большой удаленности этого региона от
оседло-земледельческих стран Центральной Азии они ока-
зались вне поля зрения российских, мусульманских и ки-
тайских историков-хронистов того времени. Поэтому самое
первое народное предание об Аныракайской победе дошло
до образованной общественности дореволюционной России
только 175 лет спустя в изложении известного российского
этнографа и собирателя казахского фольклора А. А. Диваева.
Согласно этому преданию, джунгары, вытесненные
воинскими отрядами казахов с территории Сарыарки к Бал-
хашу и в район Чу-Илийских гор, «потерпели полный погром
при озере Итишпес и на Алакульской стороне Итишпеса к
горам, что на север от Аральского моря». Место последнего
сражения, по словам А. А. Диваева, с того времени стало на-
зываться Аныракаем, т. е. «местом стонов и рыданий», потому
что здесь произошло поголовное истребление «калмыков».
В
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 76. Историческая местность Анырак
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
53. Қалмаққырған тарихи орыны76. Аң ақай тарихи ор