Стр. 285 - ТОМ2

285
шығысы – терең әрі өту қиын Сарыбұлақ өзенінің арналары,
ал шығысы Қаракемер өзенімен түйісіндегі батпақты сортаң
жер – Аңырақай көлбеу жазығындағы Бескөл шатқалы. Қазіргі
Бескөл қыстауынан оңтүстік-шығысқа қарай XVIII ғ. алғашқы
ширегінде сортаңды көлдердің маңайында жонғарлардың
ірі әскери бекінісі болған. Оның қираған орны қазірге
дейін сақталып қалған және өлкенің көнекөз қарияларына
«Қалмақтөбе қорғаны» атымен жақсы танымал.
Қорғанысқа ыңғайлы табиғи шегімен қатар, Жоңғар
хандығының солтүстік-батыстағы шекаралас көш-қонысын
Іле өзенінің екі жағынан оның төменгі және орта сағаларында
ойраттардың арнайы күзет жасақтары үнемі күзетеді. Күзет
орындары ортағасырлардан бері жақсы сақталған «жабайы
тастардан» немесе шикі кірпіштен тұрғызылған құрылыстар
болатын. Жоңғарлардың төртбұрышты бекіністері
солтүстіктен оңтүстікке бағытталған. Жоңғарлар оны шибэ
деп атаса, ал қазақтар сол кездегі өздеріне белгілі дұшпан
бекіністерін белгілеу үшін түрік тілдегі қамал терминдерін
қолданған.
Жонғар хандығында шекара күзететін, шибэ
пикетімен қарауыл қызметін атқаратын немесе осындай
күзет орындарын және Жетісу мен Шығыс Түркістандағы
ойрат иеліктерінің сыртқы шекарасының қауіпсіздігін
қамтамасыз етуге қатысып, барлық істерді тексеретін
джахчин, цзахэцин немесе дзангин деп аталатын ерекше
әлеуметтік ойрат-көшпенділер тобы болды. Жоңғарлардың
В Джунгарском ханстве существовала особая соци-
альная группа ойратов-кочевников, называемая джахчин,
цзахэцин, или дзангин, которые охраняли границы, несли
караульную службу в пикетах шибэ, либо проверяли такие
посты и расследовали все дела, касающиеся обеспечения без-
опасности внешних рубежей ойратских владений в Жетысу и
Восточном Туркестане. Джунгарские караульные форпосты
подразделялись по величине на малые, средние и большие.
Они представляли собой стационарные жилые комплексы,
состоявшие из одного или нескольких близко расположен-
ных друг к другу оборонительных сооружений и пере-
движных юрт для жилья, а в безводных местах еще и из си-
стемы специальных ирригационных сооружений. В таких
пограничных караулах постоянную воинскую службу нес-
ли от 400 до 2000–5000 вооруженных ойратов.
Отчетливые следы пребывания джунгарских ка-
раулов в Западном Семиречье прочно запечатлелись в на-
родных исторических топонимах Караултобе и Калмактобе,
сохранившихся со времени казахско-джунгарских войн в
современной топонимической номенклатуре невысоких
гор, сопок, урочищ, мелких рек и одиноких холмов этого
сурового края. Другими красноречивыми свидетельствами
существования сети джунгарских укреплений на западных и
юго-восточных рубежах урочища Аныракай являются остат-
ки сложенных из камня прямоугольных строений разной ве-
личины в местах расположения абсолютного большинства
Аңырақай тауларының солтүстік етегі
Северные предгорья Аныракайских гор
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 76. Историческая местность Анырак