Стр. 293 - ТОМ2

293
аңбалы шатқалы Алматыдан 170 км жер-
де, Іле Алатауынан оңтүстіктен солтүстікке
қарай Балқаш көлі мен Бетпақдала шөліне
дейін созылып жатқан Шу-Іле тауларының
оңтүстік-шығыс бөлігінде. Жануарлардың
(киіктердің, құландардың) маусымдық бағыты
Шу-Іленің географиялық жағдайы мен табиғатына байла-
нысты болды, ал кейін Азияның кең өлкесін қоныстанған
көптеген халықтардың жол торабына айналды. Осы бір тоғыз
жолдың торабында тіпті қола дәуірінің өзінде-ақ, 3000 жыл
бұрын, оларды жасаушылардың ой-қиялы бойынша Таңбалы
шатқалының жартас беттерінде мыңдаған петроглифтермен
таулы ғибадатхана пайда болған.
Шу-Іле таулары шұғыл континенталды климатымен
шөл аймағында жайылып жатыр; бүгінде бұл Жетісудың аз
мекенделген аудандарының бірі. Өзендер мұнда аз, олардың
көпшілігі жазда тартылып қалады, күн ыстық кездерде адам-
дар мен жануарларды сумен қамтамасыз ететін тек қана
қайнарлар мен өзен арнасының тереңдігі біркелкі жалпақтау
кең жерлерінде жиналған тұзды сулар. Мұна тоғайлар жоқ,
жалғыз ағаштар сирек кездеседі, бірақ тау беткейлері қалың
бұталармен жамылған. Көктемде тапшы шөпті өсімдігі таулар
мен жазықтықтарды гүлдердің ала-құла түстерімен жамылып,
жарқырап шыға келеді. Жазғы қапырық кезінде өсімдігі тез
сарғайып кетеді және қоңыр күзге дейін тек Таңбалы өзенінің
жайылма алқабында шұраттың балаусасы мен көк шөбі
сақталынады. Таңбалыда Шу-Іле тауларында ғана кездесетін,
Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген өсімдіктердің си-
рек түрлері бар, олар – Регель қызғалдағы, Кушакевич юно-
насы қызғалдақтары т. б. Оларды арнайы қорғау қажет. Мұнда
жабайы аңдардан қасқырлар, түлкілер, қояндар, тасбақалар,
жыландар, сондай-ақ көптеген құстар, оның ішінде жыртқыш
құстар – дала бүркіті, қырғи, сұңқар бар.
Т рочище Тамгалы находится в 170 км к севе-
ро-западу от Алматы и располагается в юго-
восточной части Чу-Илийских гор, прости-
рающихся с юга на север от Заилийского
Алатау до озера Балхаш и пустыни Бетпакдала.
Географическое положение и природа Чу-
Или издревле определили направление сезонных миграций
больших стад животных (сайгаков, куланов), а позже – пути
многих народов, расселявшихся на просторах Азии. На этом
своеобразном перекрестке древних дорог уже в бронзовом
веке, более 3000 лет назад, возникло горное святилище с ты-
сячами петроглифов, украсивших по замыслу их создателей
поверхности скал ущелья Тамгалы.
Горы Чу-Или лежат в зоне пустынь с засушливым рез-
ко континентальным климатом; сегодня это один из мало-
населенных районов Семиречья. Рек здесь мало, и многие из
них летом пересыхают; в жаркий период лишь солоноватая
вода родников и плесов обеспечивает людей и животных
влагой. Лесов здесь нет, редко встречаются одиночные де-
ревья, но склоны гор покрыты густым кустарником. Скудная
травяная растительность весной становится ярче и богаче,
покрывая горы и равнины пестрыми красками цветов. С
наступлением летнего зноя растительность быстро жел-
теет, и до поздней осени лишь пойма реки Тамгалы сохра-
няет зелень и свежесть оазиса. В Тамгалы имеются редкие
виды растений, встречающиеся только в Чу-Илийских го-
рах и занесенные в Красную книгу Казахстана – тюльпан
Регеля, Юнона Кушакевича и др., нуждающиеся в специ-
альной защите. Из диких животных здесь обитают волки,
лисы, зайцы, черепахи, змеи, а также множество птиц, в том
числе хищных – степной орел, кобчик, сокол-балобан. Без-
людный и кажущийся необитаемым мир пустыни наполнен
жизнью и особенной красотой.
У
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 77. Комплекс Тамгалы
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
53. Қалмаққырған тарихи орыны77. Таңбалы кешені