Стр. 298 - ТОМ2

298
тели Тамгалы преобразили окружавший их мир природы:
создавая петроглифы, обустраивая жилища или каменные
усыпальницы, они вносили в ландшафт свое понимание
мироустройства. Для последующих поколений сменяв-
ших друг друга народов саков и усуней, древних тюрков и
их потомков-казахов – эта внутренняя упорядоченность
Тамгалы воспринималась как наследие предков и сохраня-
лась, освящаемая традицией.
Ядром комплекса во все времена оставался каньон, на
скалах которого, условно обозначенных как I–V группы, со-
хранилось около 3000 петроглифов. Вблизи, у подножья оди-
ночной горы, расположен обширный некрополь, где самые
древние захоронения совершались в XIV–XIII вв. до н. э.; на
предгорной равнине обособленными группами выделяются
курганы кочевников I тыс. до н. э. – I тыс. н. э., в том числе
курган с каменными грядами-«усами». Вся эта территория,
включая каньон с петроглифами, с древнейших времен яв-
лялась культовой зоной, в пределах которой люди не жили
и посещали ее в церемониальных целях.
Қыш ыдыстар мен металдан жасалған бұйымдар. І, ІІ, IV және VI Таңбалы қорымы. Қола дәуірі
Глиняные сосуды и изделия из металла. Могильники Тамгалы I, II, IV и VI. Эпоха бронзы
кетіру арқылы қажетті нәтижеге қол жеткізген: ашық бей-
не бұлыңғыр («күйген») жартастың аясында басқа түске ие
болып, анық көрінеді. Бірақ, бірте-бірте, жүздеген жылдар
өте, бейненің үсті тотығып, сурет бұлыңғыр тартады және
жартастың аясында көрінбей калады. Суреттің ашықтығын
күшейту үшін патинаны екінші рет түсіріп, петроглифтерді
қайта жаңғыртқан.
Таңбалыда кейде бір жартастың бетіне қашалған
түсі жағынан едәуір айырмашылығы бар бейнелерді көруге
болады. Әдетте бетте әрең танылатын ең күңгірт петро-
глифтер ең көнелері болып табылады, ал ортағасырлық
және қазіргі заманғы суреттер әлдеқайда ашық көрінеді.
Әр кезеңде салынған петроглифтер бірін-бірі қалқалап
көрсетпей тастайтын жайттар жиі кездеседі. Мұндай
көп қабатты композиция (оны палимпсест деп атайды)
мен патинаның түсі суреттердің жас мерзімін шамалап
анықтауға септігін тигізеді.
Петроглифтердің жасын барынша дәл анықтауға ар-
хеологтар зерттеген ертедегі молалардан, тұрғын үйлерден
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындары атласы
1. Кенді Алтай
ның атласы
77. Таңба ы кешені