Стр. 288 - ТОМ2

288
Қалмақтөбе кешенінің солтүстік-шығыстан түсірілген көрінісі
Панорама комплекса Калмактобе. Вид с северо-востока
Біздің заманымызға жеткен жоңғар бекінісінің ауданы
2500м2 және қорған қабырғасының биіктігі 1,5м-ден 1,8 м дейін
болатын қираған шаршы формалы фортификациялық
ғимарат; жер суландыру мен сумен жабдықталған қосалқы
құрылыстардың қалдықтары да бар. Бұл ескерткіштегі
2007 ж. археологиялық қазба жұмыстарының мәліметтері
бойынша, Қалмақтөбенің пайда болуы мен жұмыс істей ба-
стауы жоңғарлардың Батыс Жетісуға билік орнатқан кезіне
жатады. Аңырақай шайқасы алдында Қалмақтөбе бекінісі
Жоңғар хандығының негізгі әскери-қорғаныс бекінісі бо-
лып, осы жерден жоңғар қолбасшылары Іле өзені аңғарынан
солтүстік-батыстағы көлемді елдімекенді бақылады.
Кездейсоқ шабуыл жасалған және оқ-дәрімен атылатын қару
қолданылған жағдайда ішкі қабырғасына 200-ден 2500 адам-
ға дейін ойрат жасағы сыйып, қорғаныс шайқастарын жүргізе
алған.
Құс ұшар биіктен қарағанда Аңырақай шайқасының ор-
ны үлкен тең бүйірлі үшбұрыш сияқты, жалпы аумағы 210 км2
құрайды. Аңырақай тауларының солтүстік-батыстағы
тік беткейлерін Шөптісай, Қошқарсай және Алмалы терең
сайлары алып жатса, бүйірлерін – Қопалы өзені мен оның
сағасы Қаракемер және Сарыбұлақ өзендерінің биік жарла-
ры көмкеріп жатыр, ал оның батпақты сағасында Қалмақтөбе
жоңғар бекінісі болды.
Жергілікті аңыздары бойынша, мұнда жауды жою
және өз елінен қуу үшін ұйымдастырылған әскери іс-
қимылдарын жоңғар жасақтарына қарағанда, саны жағынан
(2,5–3,3 мың адам) үш есе кем түсетін қазақ әскерлерінің
атты топтары жүргізді. Түнде олардың екеуі Балқаш пен Шу
даласынан Аңырақай шатқалының солтүстік-шығыс ше-
карасына жылжыды. Солтүстік жасақ Қопалы өзенінің сол
тификационного сооружения площадью 2500 м2 и высотой
крепостных стен от 1,5 до 1,8 м; остатки других построек
вспомогательного назначения, ирригационных сооруже-
ний и водоснабжения. По данным археологических рас-
копок этого памятника, проведенных в 2007 г., время воз-
никновения и функционирования Калмактобе относится к
эпохе джунгарского господства в Западном Семиречье. Ко
времени Аныракайского сражения оно являлось главным
военно-оборонительным форпостом Джунгарского ханства,
откуда военачальники ойратов постоянно контролировали
обширную местность к северо-западу от долины реки Или.
При внезапной атаке неприятеля с применением огнестрель-
ного оружия внутри его стен могли разместиться и вести
оборонительные бои отряды ойратов численностью от 200
до 2500 человек.
С высоты птичьего полета поле Аныракайской битвы
выглядит как огромный равнобедренный треугольник, общая
площадь которого составляет около 210 км2. Его основани-
ем являются крутые северо-западные склоны Аныракайских
гор с глубокими ущельями Шоптысай, Кошкарсай и Алмалы,
а равновеликими боковыми сторонами – высокие каньоны
речки Копалы с протокой Каракемер и речки Сарыбулак, у
заболоченного устья которой находилась джунгарская кре-
пость Калмактобе.
Согласно местным преданиям боевые действия по
уничтожению и преследованию врага осуществляли здесь
три меньшие по численности (2,5–3,3 тыс. человек), чем
джунгарский отряд, конные группировки казахских воинов.
Две из них скрытно, по ночам, продвигались к северо-вос-
точной границе урочища Аныракай от Балхаша и Чуйской
долины. Северная группировка наступала по левому (за-
падному) берегу реки Копалы, а южный отряд казахов – по
правой (восточной) стороне реки Сарыбулак. На эти отряды
возлагалась роль главной ударной силы казахского ополче-
ния: они должны были перекрыть имеющиеся в верхнем и
нижнем течении обеих рек переходы на противоположные
берега, внезапным натиском и обходным маневром заста-
вить противника сконцентрироваться вокруг укрепления
Калмактобе и затем, применяя огнестрельное оружие, при-
нудить ойратов выйти из укрепления и преследовать их в
направлении центральной части Аныракайских гор. Расчет
казахских полководцев на то, что джунгары побегут из осаж-
денного укрепления не в пустыню Таукум, а к ближайшим
горам, носил вполне реалистичный характер, потому что
большие разливы воды в солончаках на урочище Бесколь к
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындары атласы
1. Кенді Алтай
ның атласы
76. Аңырақай тарихи орны