Стр. 43 - ТОМ2

43
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
56. Городище Каялык
Оның қалдығын біздің заманымызда археологтар Антонов-
ка (Қойлық) ауылының шығыс шетіндегі шағын Ащыбұлақ
өзені жағасынан тапқан. Көне қала бір шаршы километрден
сәл астам жерді алып жатыр, екі жағындағы қала қабырғасы
жақсы сақталған. Көне қала топографиясынан кіретін жер
мен шығыс бөлігінің құрылысы көрінеді. Оны қазу барысын-
да үлкен хұм ыдыстардың сынықтары жинап алынды, сондай-
ақ бұқаның басы сияқты аузы бар құмыра сынығы табылды.
Керамика XII–XIII ғғ. жатады. Басқа табылған заттардан темір
қанжарменесіктіңтеміржәнеқола ұсақ-түйектерінатауға болады.
Рубруктың айтуынша «ғибадатханалар шығыстан
батысқа қаратылған, солтүстік жағына клирос сияқты шығып
тұратынбөлме орналастырылған, ал кейде егер үй төртбұрышты
болса, бұл бөлме үйдің ортасына жасалған. Олар клиростың ор-
нына солтүстік бүйірін тереңдете қуыстап үстел сияқты ұзын
әрі кең сандық қойған, сандықтың артына оңтүстікке қаратып
мен Қарақорымда көргенімдей, Әулие Христофорды суретке
салғандағыдай көлемдегі негізгі пұт қойылған. Үстелге ұқсас
бұл сандыққа олар шырағдандар мен құрбандықтарын қояды...
Пұтқа табынушыларда да біздегідей үлкен қоңыраулар бар...»
Жоғарыда айтылып өткен ғибадатханаға берілген сипат-
тама оның буддалық храм екендігін сөзсіз дәлелдейді. Әсіресе
«шире» – құрбандық үстелі дәл сипатталған. Мұны Рубруктың
пікірі мен мейрамды сипаттауы растайды: «Аталған пұтханаға
кірген кезде мен одан пұтқа табынушы абыздарды кездестірдім.
Айдың дәл бірінші күні олар өздерінің ғибадатханаларын ашып,
абыздар діни киімдерін киеді. Фимиамды, шырағдандарды,
халықтың нан мен жемістерден жасаған құрбандықтарын жо-
ғары көтеріп алып шығады». Шынында да, ай күнтізбесі бойын-
ша 1-күні және 15-күні буддалық діни қызметші бір күн бойы
хош иісті майшамдар жағып, печенье, жеміс пен суды құрбан
етеді, шамдал тұтатады. Ғибадатхананың буддалық екендігін
діни қызметшілерінің киім киісі мен құдайға құлшылық етуін
сипаттауы дәлелдейді.
Көне қалада буддалық ғибадатхананың ашылуы оның
жазба деректерінен белгілі Қаялық (Қайлақ) қаласымен
ұқсастығы жөніндегі зерттеушілердің пікірін нақты дәлелдейді.
Иә, бұл қала кең ауқымды аумақты алып жатқан, оның
өзіндік жоспары, қамал қабырғалары болған. Онда буддалық
ғибадатханалар, мұсылман мешіттері, Рубруктың сипаттауы
бойынша, христиан шіркеулері болған.
Ислам Қазақстанның оңтүстігіне, Жетісудың оңтүстік-
батысына, Талас пен Шу алқаптарына қарағанда Жоңғария
маңында кешірек тараған. Х ғ. аяғында саманидтер Таразды
басып алғаннан кейін қаладағы христиан шіркеуі мешітке
хатун и раскопанные археологами остатки мечети на горо-
дище Орнек (средневековый город Касрибас).
Известно, что в числе активных проповедников исла-
ма были ученики и последователи Ходжи Ахмеда Ясави, ко-
торые переселялись из Туркестана в города Южного Казах-
стана и Семиречья. Среди них письменные источники назы-
вают город Кайалик (Каялык), где обитал клан таких ходжей.
Именно в этом городе в 1281 г. была составлена одна из не-
скольких рукописей, посвященных родословной туркестан-
ских ходжей.
Сведения письменных источников подтвердились вы-
явлением и исследованием остатков соборной мечети, мав-
золеев и ханаки – места обитания дервишей. Мечеть была
выстроена почти в центре города и до раскопок представля-
ла собой четырехугольное возвышение. Это была почти ква-
дратная постройка, стены которой были сложены из прямо-
угольных сырцовых кирпичей. Изнутри они были обмазаны,
а между обмазкой проложены каналы (каны), соединенные с
Кесененің сәндік бұйымдарындағы күйдірілген сары саз
тақтайша. ХІІІ ғасыр
Терракотовая плитка из декоративного убранства
мавзолея. XIII век