Стр. 563 - ТОМ2

563
ауран – Орта Сырдариядағы белгілі
ортағасырлық қалалардың бірі. Оның
бұрынғы атауын сақтаған қалдықтары
Түркістанның солтүстік-шығыс жағында
35 км жерде. Қала жөніндегі алғашқы дерек-
тер Х ғ. қалған. Сол заманның белгілі гео-
графы Мақдиси оны былайша сипаттайды: «Сауран (Савран,
Сабран) – бірінен кейін бірі жеті қабырғамен қоршалған,
рабат бар үлкен қала. Қаланың ішкі жағына мешіт салынған.
Саран оғыздар мен қыпшақтардан қорғану үшін салынған
шекаралық қамал». Кейіннен Сауран туралы ибн әл-Асир
мен Якут оны оңтүстіктегі ірі сауда-қолөнер орталығы
ретінде айтып өтеді. XIII ғ. ортасындағы армян патша-
сы Гетум жүрген жол бағытында ол «Савран» деген атпен
Сығанақ (Сгнах), Қаршық (Карачук) және Яссымен қатар
көрсетілген.
XIV ғ. бірінші жартысында Жошы заманында Сау-
ран Жошының үлкен ұлы Орда Ежен негізін салған Ақ Ор-
да хандығының астанасы да болған. Ол бұл рөлді кейін де
сақтады. Сауранды XVI ғ. Рузбихан толық сипаттап, оны
ерекше жағымды қала деп атаған. «Ол ашық, жазық далаға
салынған. Аса көңілдіде жарық, әрі жан сергітер ауасы санаңа
қуаныш пен күш сыйлайды. Барлық аймағында әртүрлі әдемі
ағаштар жайқала өседі. Қала айналасы биік қабырғамен
қоршалған, ал төңірегі түгел ор».
Сауран жөніндегі құнды мәліметтер 1514–1515 жж.
осында өмір сүрген ақын әрі жазушы Васифидің мемуарын-
да кездеседі. Міне, ол айтулы қала құрылыстарының бірі –
шайқалып тұратын екі мұнарасы бар медресе жөнінде бы-
лай деп баяндайды: «Оның айванының иықтарына ерекше
биік екі мұнара қойылған. Оларға шынжыр бекітілген, ал
әрбіреуінің күмбезінің астына бөрене орнатылған, егер біреу
күшпен бөренені қозғалтатын болса, қарама-қарсы тұрған
С ауран – один из наиболее известных средне-
вековых городов на Средней Сырдарье. Его
остатки, сохранившие прежнее название, на-
ходятся в 35 км северо-восточнее Туркеста-
на. Первые упоминания о городе относятся к
X в. Известный арабский географ того вре-
мени Макдиси характеризовал его так: «Сауран (Савран, Са-
бран) – большой город, окруженный семью стенами одна
за другой, а в нем есть рабад. Соборная мечеть находится
во внутреннем городе. Он – пограничная крепость против
гузов и кипчаков». Впоследствии о Сауране упоминают Ибн
ал-Асир и Якут как о крупном и торгово-ремесленном цен-
тре на юге Казахстана. В середине XIII в. он под названием
«Савран» указан в маршрутнике армянского царя Гетума в
одном ряду с Сыгнаком (Сгнахом), Харчуком (Карачуком) и
Асоном (Яссы).
При Джучидах в первой половине XIV в. Сауран был
даже столичным центром Ак-Орды, или Белой Орды, – осно-
ванного старшим сыном Джучи Орда-Эдженом ханства. Эту
роль он сохранял и в последующее время. Сауран XVI в. об-
стоятельно описан Рузбиханом, который называет его не-
обыкновенно приятным городом. «Построен он, – читаем
мы, – в открытой, ровной степи. Он чрезвычайно веселый,
светлый, с мягким, бодрящим воздухом, который придает
разуму радости и силу. По всей округе растут и виднеются
разного рода красивые деревья. Сам город окружен высо-
кой стеной, а вокруг него ров».
Ценные сведения о Сауране содержатся в мемуарах
поэта и писателя Васифи, жившего здесь в 1514–1515 гг. Вот
что сообщает он об одной из наиболее примечательных го-
родских построек – медресе с двумя качающимися минарета-
ми. «На плечах его айвана поставлены два высоких минарета
необычайной высоты и крайнего благородства. К ним при-
С
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 99. Комплекс Саур н
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
53. Қалмаққырған тарихи орыны99. С уран кешені