Стр. 639 - ТОМ2

639
ығанақ қалашығы – Қазақстанның Сырдария
маңындағы ортағасырлық қалаларының ара-
сында ерекше орын алады. Алғаш рет жазба
деректерде Х ғ. соңында Суннах атауымен
парсының белгісіз авторының «Худуд әл
Әлем» қолжазбасында кездеседі. XI ғ. Махмұд
Қашқаридің «Диуани лұғат ат-түрік» шығармасындағы
«оғыздар елінің» қалалары арасында Сығанақ аталады. Оның
атауы X–XI ғғ. араб-парсы авторларының шығармаларының
көпшілігінде, Орта Азияның солтүстік-шығысына қатысты
тарихи оқиғаларда кездеседі.
Алғаш рет Сығанақ археологиялық ескерткішін
1867 ж. Сырдария маңындағы қалашықтарға жасаған
сапарына П. И. Лерх сипаттады. XIX ғ. соңында мұнда
В. А. Каллаур келді. Ол қалашықтың қираған орнын си-
паттап, топографиялық жоспарын жасады. 1927 ж. жазда
Мемлекеттік материалдық мәдениет тарихы академиясының
(МММТА) тапсырмасы бойынша бұл нысанды Орта Азияның
талантты ғалымы А. Ю. Якубовский зерттеп, қорытынды
мақала жариялады. Бұл мақалада сол кездегі қалашық орны,
сол маңайдағы архитектуралық ескерткіштердің (Сунақ ата
мен Көккесене) жағдайы айтылып, академик В. В. Бартольд
ұсынған көшірме негізінде өткен ғасырдың жиырмасыншы
жылдарында мәлім болған қала жөніндегі барлық тарихи
мағлұматтар берілген.
Зерттеушілердің барлығы Сығанақ қаласы орта-
ғасырда Сырдарияның оңтүстік жағалауындағы саяси,
экономикалық және мәдени ірі орталықтардың бірі болған
деген пікірді қолдайды. 1219 ж. оны Оңтүстік Қазақстанның
басқа қалалары сияқты моңғолдар талқандап, талан-таражға
салды. Сығанақтықтар әуелі моңғол бітімгерлерін өлтірді.
Бұл үшін қала ауыр жазаға тартылды, А. Ю. Якубовскийдің
айтуы бойынша, соның салдарынан тұтас жүз жыл бойы бұл
С плеяде крупных средневековых городских
центров присырдарьинского района Казах-
стана особое место занимает город Сыгнак.
В письменных источниках первое упомина-
ние о нем под названием Суннах появляется в
рукописи «Худуд-ал Алем» неизвестного пер-
сидского автора конца X в. В XI в. у Махмуда Кашгарского в
сочинении «Дивани лугат ат-турк» Сыгнак значится среди
городов в «стране гузов». В X–XI вв. название его встречается
в сочинениях почти всех арабо-персидских авторов, так или
иначе касавшихся географии или исторических событий се-
веро-востока Средней Азии.
Впервые как археологический памятник Сыгнак был
описан П. И. Лерхом, совершившим в 1867 г. поездку по при-
сырдарьинским городищам. В конце XIX в. здесь побывал
В. А. Каллаур. Он составил топографический план и дал опи-
В
Сығанақ қалашығы. Солтүстік бекініс қабырғасы.
1927 жылғы фотосурет
Городище Сыгнак. Северная крепостная стена.
Фотография 1927 года
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 106. Городище Сыгн к
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
53. Қалмаққырған тарихи орыны106. Сыған қ қалашығ