Стр. 15 - ТОМ3

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана

115. Мавзолей батыра Есета

15

жүргізді. Орта Сырдариядағы қазақ жерлерін жоңғарлар ба-

сып алғаннан кейін ержү рек батыр үш жүз жасақтарының

ж о ң ғ а р л а р ғ а қ а р с ы ш а б у ы л д а р ы н б е л с е н д і л і к п е н

қо л да й о тырып, өңірд і ң со лт үс ті к- батысын да К і ші жү з

қазақ руларының тылынан соққы беріп о тырған еді лдік

қалмақтармен де әскери қимылдар жүргізді.

Кіші жүздің көрші қалмақтармен әскери қақтығы-

сының шарықтау шег і 1723–1726 жж. ке леді, осы жылдар

аралығында 5–7 мың қазақтарды қамтитын ірі әскери дру-

жиналарды басқарған Есе т батыр Ембі даласында бірнеше

ә с ке ри жо рық т ар ұ йым д ас тыр д ы , Жа й ы қ т ы ң , І л е к т і ң ,

Ойыл дың жаға лауларын да жау мен кес кі лес кен ұ рыс тар ға

қатыс ты. С о л ке здег і е ді л дік қалмақтарға қарсы кү ресті

қазақтың жалпы әскери жасағын Әбілқайыр хан басқарды,

о ған өз жіг іт терімен бірг е Есе т батыр да бағынды. Бұл

біріккен әскери одақ бөліг інің бірін Есе т батыр басқарған,

о л өз жас а қтарымен бірг е әрда йым шо ғыр ланған, бас ты

соққыны беретін алдыңғы топта болды. 1726 ж. Әбілқайыр

бас т а ғ а н ша й қ ас т ардың бір і с ә тс і з д і к ке ұ шыр а ғ а н ке з -

де Есет Бөкенбай батыр екеуі Қалмақ хандығындағы Церен-

Дондуктың ордасына аманатқа алынады, олар сонда 2 жылға

жуық уақыт өткізеді.

Же ке т ә ж ір и б е с і кө р с е т ке н д е й , ә с ке р и жо л ме н

Жайықтың орта ағысындағы құнарлы жерлерінде және сол

маңай дағы аудан дарда ке дерг ісіз, емін- еркін көшіп-қон у

хұқын ұстап қалу қиынға соққан соң, Есет батыр Әбілқайыр

ханның Ресей мемлекетінің қол астына кіру туралы шешімін

қолдап, 1731 ж. 10 қазанда орыс елшісі А. И. Тевкелев Қазақ да-

И з у ч е н и е б о л ь шо й с о в о к у п н о с т и д о к у м е н т а л ь -

ных и фо л ьк лорных мате риа лов XV III–X I X вв. впо с ле д-

с т в ии д а ло основание извес тном у каза хском у исс ле дова-

телю М. Тынышпаеву у тверждать, что во второй половине

20-х гг. XVIII в. боевые отряды Младшего жуза находились

в аванг арде победоносног о нас т у плени я народног о опол-

чения казахов на места дис локации воинских континг ен-

тов ойратов и сыг рали в этих военных событиях «выдаю-

щуюся роль». Историческая роль западных казахов прояви-

лась как в наиболее оперативной орг анизации воору жен-

ног о сопротивления массовому натиску неприяте ля (орг а-

низация в 1710 г. народного ополчения в Каракумах, о б о -

р она Т у р ке с т а на в 172 4 г. , с р а же ние в ме ж д у р е ч ь е р е к

Бу ла нты-Б е ле у ит ты на территории Б е тпа к да лы в 1727 г.

и т. д.), так и в многочисленности совершенных ими герой-

ских подвигов на поле брани. Не слу чайно верховным ко-

манд ующим единог о казахског о ополчения в 1726 г. был

избран хан Младшего жуза Абулхаир, под руководством ко-

торого воинские силы трех жузов смогли добиться решаю-

щей победы над своим самым сильным врагом и вытеснить

джунгар с основной части завоеванных ими территорий.

В эпох у мног оле тней напряженной борьбы с джу н-

г арами, особенно в период д лите льных кровопролитных

войн 1723–1730 и 1739–1742 г г., требовалась максимальная

мобилизация воинских сил и наличие у сильной половины

казахског о народа незау рядных бойцовских качеств. Сама

ис торическа я сит уация выдвиг а ла на первый план среди

всех о сновных че ловеческих та лантов и до с тоинс тв ры-

Жем постына жақын жердегі лагерь мен провиант қоймасы.

ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы гравюра

Лагерь и склад провианта близ Эмбенского поста.

Гравюра второй половины XIX века

Ақтөбе бекінісі.

ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы гравюра

Актюбинское укрепление.

Гравюра второй половины XIX века