Стр. 25 - ТОМ3

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
116. Мавзолей Абат-Байтак
Бұл кесене жоғары ұмтылып тұрғандай, жер асты-
нан оны беймәлім бір күш итеріп шығарғандай әсер етеді.
Биік шатыры, қырлы күмбезі, әр қырындағы үшкір арка-
қуыстары көкке шаншылады. Барлап қарасаң, негізгі аласа
қабырғалары да, биік барабанның қырлары да тік емес, аз-
дап ортасына қарай иілген, ал биік шатыр конусы олардың
үстінен жоғары көтеріліп, аспанға тік кетеді. Кірпішінің
түстері әртүрлі – тым қою, қызғылт түстер ашық және
сарғылт түстермен кезектеседі, ал барабанның ескі бетінен
жартылай өшкен көгілдір жылтырақ із байқалады. Осы
түрлі-түсті кірпіштерден қаланған, қабырғаны бойлай
толқын түрінде жүргізілген, беткі қабатындағы бірсарынды
бұзып тұрған тамаша өрнектерді байқауға болады.
Кесененің көлемі – 5,2 × 5,2 м. Жарық бүйір қабыр-
ғаларындағы үшкір терезе тесіктері арқылы түседі.
Бұрыштарындағы шағын аркалар ғимараттың төртбұрышты
негізгі бөлігінен сегіз қырлы жағына өтетін аралық қызметін
атқарады. Ол өз кезегінде ішкі күмбезді ұстап тұрған он алты
қырлы бөлікке өтеді. Күмбез диаметрі ғимараттан әлдеқайда
кіші. Сыртынан күмбез-шатыр жауып тұрғандықтан, көзге
шалынбайды. Кесененің ішінде де аса бәр сәнді мүлік жоқ,
углах служат для перехода от квадратного основания поме-
щения к восьмиграннику. Он, в свою очередь, переходит в
шес тна дцатиг ран-ник, на ко торый опирае тс я вн у тренний
купол. Диаметр купола намного меньше размеров перекры-
ваемого им помещения. Снаружи его не видно, поскольку
он скрыт под внешним ку полом-шатром. Интерьер мавзо-
лея лишен какого-либо декоративного убранства, здесь про-
стота и строгость во всем. Видимо, архитектор стремился
в первую очередь достичь красоты и гармонии во внешнем
облике, а вну треннее помещение было для него второсте-
пенным, производным от внешнег о облика. Но и вн у три
мавзолея все подчинено движению вверх. Перетекая из низ-
ког о че тырех у г ольника основания в восьмиг ранник и за-
тем в шестнадцатиг ранник, пространство помещения плав-
но сужается и, завершаясь сфероконическим куполом, уво-
дит взор к его зениту, где у тонкой, заделанной в кладку де-
р евянной пер ек ла дины, выписыва я с тр емите льные зиг за-
ги, мечутся залетевшие сюда через окна стрижи. Свято ме-
сто пусто не бывает…
Мавзолей Абат-Байтак был и остается загадкой для
ученых. Когда он был построен и кто в нем похоронен? Ка-
ким он был до того, как время и разрушения изменили его
облик? Мног ие исс ледовате ли долг ое время счита ли, что
это был це н т ри че с кий ма в з о ле й с кони че с ким к у по лом-
ша т р ом , и с р а в н и в а л и е г о с д р у г им и и з в е с т ным и п а -
м я т н и к а м и э т о г о т и п а . О т н о с и т е л ь н о д а т ы п о с т р о й -
к и м а в з о ле я мнени я р ас ходи лис ь. Вме с те с тем, еще в
1979–1980 г г. С. Е. Ажигали, автор первого основательного
исс ледования и документирования комплекса мавзолея и
некрополя Абат-Байтак, фактически заново открывший его
для нау ки, прише л к выводу о первоначальном с ущество -
25
«Байтақ бейітінің үстіне тұрғызылған ескерткіш».
ХХ ғасырдың басындағы сурет
«Памятник, воздвигнутый над могилой Байтака».
Рисунок начала XX века
Қалпына келтіруге дейінгі Абат-Байтақ кесенесі.
Оңтүстік көрінісі. 1979 жылғы фотосурет
Мавзолей Абат-Байтак до реставрации. Вид с юга.
Фотография 1979 года