Стр. 26 - ТОМ3

Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы

116. Абат-Байтақ кесенесі

бәрі

қарапайым

әрі

жарасымды.

Сәулетші

ең

алдымен

сыртының

әсемдігі

мен

үйлесімділігіне

баса

мән

берген-

ге

ұқсайды.

Төртбұрышты

төмен

негізден

сегіз

қырлыға,

одан соң он алты қырлыға өте отырып, ғимарат біртіндеп

жоғары қарай жіңішкере береді, дөңгелек үшкір күмбезбен

аяқталып,

назарды

оның

ағаш

бөрене

салынып,

жұқа

сылақпен бітелген тас төбесіне аудартады, терезеден ұшып

кірген сұр қарлығаштар ары-бері қайшыласып ұшып жүреді.

Киелі жер ешқашан бос болмайды…

Абат-Байтақ кесенесі ғалымдар үшін жұмбақ болып

қала бермек. Қашан салынған, кім жерленген? Оның бұрынғы

қалпы қандай еді? Ұзақ уақыт бойы көптеген зерттеушілер

бұл

үшкір

күмбезді-шатырлы

орталықтандырылған

ке-

сене

деп

санап

келіп,

оны

осы

типтегі

басқа

таны-

мал

ескерткіштермен

салыстырды.

Кесененің

салыну

мерзімі жөнінде әртүрлі пікірлер айтылды. 1979–1980 жж.

Абат-Байтақ

зираты

мен

кесене

кешенін

алғаш

зерттеп,

құжаттаған автор С. Е. Әжіғали ескерткішті типологиялық

жағынан бір бөлмелі қасбеті-күмбезді шатыр жабынды ке-

сенеге жатқызады. Ол оның мезгілін жыл санау белгілеріне

ғана қарап емес, бір жағынан бізге дейін жеткен аңызға

сәйкес XIV ғ. соңы – XV ғ. жатқызады. Яғни аңыз бойынша

бұл кесенені дала халқы XV ғасырда аты аңызға айналған

ақын әрі философ Асан Қайғының ұлы Абат батырдың мола-

сына қойған. Аңызға сәйкес Абат Жерұйық іздеп жүргенде,

желмаясынан жығылып, мерт болған. 1910 ж. И. А. Кастанье

жариялаған аңыз кесенені одан да ертерек уақытқа жылжы-

тып, Батудың кіші інісіндей болған, оның оң қолы, қолбасы,

осы Қобда даласында қаза тапқан Байтақ батырдікі дейді.

вании у этог о мавзолея пор та ла, впос ледствии разрушив-

шег ос я. По типолог ической прина длежнос ти С. Е. Ажиг а-

ли отнес памятник к однокамерным портально-ку польным

мавзолеям с шатровым покрытием. Он датировал его кон-

цом XIV–XV вв., основываясь не только на стилевых при-

знаках, но отчасти и на том, что, согласно одному из дошед-

ших до нас преданий, мавзолей был построен всем наро-

дом этой степи над могилой батыра Абата, сына легендар-

ного поэта и философа XV в. Асана Кайг ы. Согласно пре-

данию, Абат погиб в этих местах, когда в поисках лучшего

места для перекочевки он разбился насмерть, сброшенный

на землю верблюдицей-же лма я. Лег енда же, оп убликован-

ная в 1910 г. И. А. Кастанье, относит мавзолей к более ранне-

му времени, приписывая его батыру Байтаку, который вы-

ступает в ней как младший брат самого Батыя, его правая

ру ка, полководец, жес токо расправ л явшийс я с про тивни-

ками и погибший в бою с ними здесь, в Хобдинской степи.

Что касается мнения ученых, то С. Е. Ажигали считает, что

в с тепи такие кру пные мон умента льные соору жения мог -

ли строиться в те времена только над захоронениями пра-

вителей ханского рода. Этому не противоречат и материа-

лы, полученные Е. А. Смаг уловым при археологических рас-

копках на памятнике в 2004 г. Выполненные в этот период

комп ле кс ные арх и те к- т у рно -архе о ло г и че с к ие ис с ле до в а-

ния и инструментальные обмеры позволили полу чить но-

вые, ранее неизвестные данные о памятнике, также как и

уточнить старые.

Вну три мавзолея оказалось несколько захоронений.

В одном из них – центральном – была обнаружена у ни-

26

Күмбездің ішкі көрінісі

Купол в интерьере

Кесене іші

Фрагмент интерьера