Стр. 35 - ТОМ3

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
117. Могильник Лебедёвка
но большую ис торико -культ у рн ую информацию дают мо -
гилы кочевой элиты.
Памятники мог ильника Лебедёвки свиде те льс твуют
о распрос транении среди кочевников скифског о времени
культа Сомы (Хаомы). Этот культ на территории Западно-
го Казахстана имее т глубокие корни. Как полаг ают неко -
торые у ченые, об э том свиде те льс твуют находки в мог и-
лах таких предме тов зау покойног о инвентаря, как камен-
ные жертвенники (а лтарики) и костяные ложечки. Очень
часто на бортиках переносных алтарей и ру чках ложечек
изображаются волк, орел и сайгак (реже лось). Возможно,
здесь нашел отражение миф о похищении растения, содер-
жащего Сому (Хаому). При этом волк трактуется как храни-
тель Сомы, а орел – его похититель, сайгак же – ипостась
бог а Индры, для которого был похищен священный напи-
ток. Вероятно, в трех элитных ку рг анах Лебёдевского не-
крополя были погребены жрецы или члены их семей.
Считается, что в с теп ях Ура ло -Поволжья в VI–V вв.
до н . э. с у ще с твова ла са вр оматс ка я (б люменфе ль дс ка я)
культу ра, для которой в обряде захоронения характерны
широкие мог ильные ямы и западная ориентировка пог ре-
бенных. В начале IV в. до н. э. савроматскую культуру сме-
н яе т прохоровска я, особеннос тями пог реба льног о обря да
которой являлась южная ориентировка умерших и наличие
камерных могил (катакомб, подбоев, дромосных могил). Од-
нако единого мнения о том, к какой культуре относятся па-
мятники кочевников Западного Казахстана и Южного При-
уралья этого времени у археологов нет.
Лебедёвка қорымының ескерткіштері скифтер
уақытындағы көшпенділер арасында Сомаға (Хаомаға)
құлшылық етудің кең тарағанын дәлелдейді. Бұл құлшылық
Батыс Қазақстан аумағында да тамырын тереңге жіберген.
Кейбір ғалымдардың жобалауы бойынша, аумақтың
байырғы тұрғындарының тәңірге сыйынғанын бейіттерден
табылған құрбан шалынатын тастар (алтарьлар) мен сүйек
қасықтар сияқты бұйымдар дәлелдейді. Алтарьлардың
ернеулерінде және қасықтардың саптарында қасқырдың,
бүркіттің, сайғақтың (кейде бұғының) бейнелері өте жиі
кездеседі. Мүмкін, мұнда құрамында Сома (Хаома) бар
өсімдіктің ұрлануы туралы аңыз бейнеленген болар. Со-
нымен бірге, қасқыр – Соманы сақтаушы, бүркіт – оны
ұрлаушы, ал сайғақ – Индра құдайының белгісі ретінде
түсіндіріледі. Индра үшін қасиетті сусын ұрланған болатын.
Лебёдев қорымындағы ақсүйектердің үш қорғанында абыз-
дар немесе олардың отбасының мүшелері жерленген болуы
мүмкін.
Орал-Еділ маңындағы далада б. з. д. VI–V ғ. савро-
маттар мәдениеті болған деп есептеледі, жерлеу салтында
моланың кең қазылуы және жерленген адамның батысқа
қаратылуы соның белгісі. Б. з. д. VI ғ. басында савроматтар
мәдениеті прохоров мәдениетімен алмасады, оның жерлеу
салтының ерекшелігі – мәйіт оңтүстікке қаратылды және
молалар ішінде бөлмелер жасалынды. Бірақ осы уақыттағы
Батыс Қазақстан мен Оңтүстік Орал маңы көшпенділерінің
ескерткіштері қай мәдениетке жататыны туралы археолог-
тар арасында ортақ тұжырым қалыптасқан жоқ.
35