Стр. 45 - ТОМ3

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана

119. Город Уральск

сыртқы

жаулардан

келетін

ықтимал

шабуылдарға

қатал

түрде әрекет жасауға мәжбүледі. Осы жағдай Жайық казак

қауымының

әлеуметтік

әскери

ұйымдасқан

тобының

пай-

да болуына әкелді, бұған, әсіресе көршілес жатқан көшпелі

халықтардың әсері мол болды.

XVI

ғ.

аяғында

Жайықта

салыстырмалы

түрде

тыныштық орнады да, патша өкіметі онда әскерін орна-

ластырып,

мықты

бекініс

салу

жөніндегі

шешімге

келді.

Осы

жоспардың

баысында

Шаған

өзенінің

Жайыққа

құйылар

жерінде,

Еділ-Жайық

аралығында

Жайық

казактарының «қаласы» – болашақ Орал пайда болды. Әйгілі

шығыстанушы-тарихшы

В.

Трепавловтың

зерттеулері

бойынша, Жайықтағы оқиға былай өрбіген: «1594 жылдың

қара күзінде немесе 1595 жылы әскербасы Ж. Владимиров

пен атқыштар басшысы С. Образцов теңіз арқылы Астра-

ханьнан құрылыс материалдары мен атқыштары бар кеме

керуенімен шықты.Уақыт сәтсіз таңдалды. Алда қыс, Жайық

сағасындағы кемелер мұзға тірелді. Сол кездегі Үлкен Ноғай

биі (сол жылдардағы Ноғай Ордасының аты. –

ред

.) Ораз-

Мұхаммед

дәрменсіз

орыстардың

сазайын

тартқызуды

ой-

лады...

Көптеген

маңғыт

ақсүйектері

оны

қолдады,

бірақ

беделді Қанай мырза Дінбай қарсы шықты. Ол керуенге ша-

буылды

тоқтатуға

шақырып

қана

қойған

жоқ,

орыстарға

көмектесуге кірісті. Үш ай бойы “арбаға жегілген мыңдаған

түйесімен“ адамдарды, заттарды, бекініске керек бөренелерді

жағаға тасыды. Көктем шыға орыстар іске кірісті, сөйтіп

бұрынғы Ноғай даласында Жайық қаласы (болашақ Орал)

бой көтерді».

Жайық

казактары

«патша

ағзамның

адамдары-

на»

тәуелділікке

түсуден

сескеніп,

жаңа

қалаға

көшуге

асықпады,

бірнеше

жыл

бойы

көшпенді

өмір

кешті.

XVII ғ. бірінші онжылдығының аяғында мықты да күшті

қожайыннан

өздерінің

шексіз

тәуелсіздіктерін

сақтап

қалудың болашағы жоқ екеніне көздері жеткен казактар

мәскеулік патшаның бодандығын қабылдауды шешеді.

Жайық қаласы тұрғызылғыннан кейінгі алғашқы он-

жылдықтарда ондағы халық саны аз болды, XVIII ғ. 20-шы жж.

тұрғындар саны 600-ден аспады. Алайда Жайықтың төмен-

гі жағында Ноғай мырзаларына да, патша үкіметіне де

бағынбайтын еркін қала барын білген жақындағы орыс

шаруалары,

ыдыраған

Ноғай

Ордасынан

шыққан

түркі

тілдес

халықтар,

бұрынғы

Қазан

хандығынан,

Кав-

каздан,

Башқұртстаннан,

Қырымнан,

сондай-ақ

еділ

қалмақтары

мен

көндәстүршіл

шаруалар

осы

жерге

ағылып келе бастады.

по с т ь . Пр а к т и че с ко е п р е т в о р е ние э то г о п ла на в жи зн ь

п ри в е ло к по я в ле нию в В о л г о -Яиц ком ме ж д у р е ч ь е п ри

впа дении р еки Чаг ан в Яик новог о «г ор одка» яицких ка-

за ков – бу д у ще г о Ур а л ь с ка . С ог лас но ис с ле дова ни ям из -

в е с т но г о ис т о р и к а-в о с т о ко в е д а В. В. Тр е п а в ло в а , с о бы-

тия на Яике тогда развивались следующим образом:

«Поздней осенью 1594 или 1595 г. воевода Ж. Влади-

миров и стрелецкий голова С. Образцов повели морем из

Астрахани караван с удов со строите льным материалом и

с тре льцами. Время было выбрано не удачно. На двиг а лась

зима, в устье Яика суда вмерзли в лед. Тогдашний бий Боль-

ших Ногаев (название Ногайской орды тех лет. –

ред.

) Ураз-

Му хаммед задумал расправиться с беспомощными русски-

ми... Большинство манг ытских аристократов его поддержа-

ло, но против выступил влиятельный мирза Канай б. Дин-

бай. Он не только отговорил съезд знати от нападения на

караван, но и взялся помочь русским. В течение трех меся-

цев, ”тысячи верблюдов своих впрягши в телеги“, он пере-

возил людей, имущество, бревна для крепостных стен на бе-

рег. С приходом весны воевода взялся за дело, Яицкий горо-

док (будущий Уральск) поднялся в бывшей ногайской степи».

Яицкие казаки в свою очередь не спешили обжи-

вать новопос троенный г ородок, сильно опаса ясь попас ть

в неволю к «гос ударевым людям» и в течение нескольких

лет после его основания по-прежнему вели кочевой образ

жизни. Но выживать в условиях враждебного окружения со

стороны соседних степняков им с каждым годом станови-

лось все труднее и труднее. Осознав к концу первого деся-

тиле ти я XVII в. полн у ю беспер спективно с ть сохранени я

своей абсолютной независимости от какого-либо сильного

и мог ущественног о патрона, казаки решили принять под-

данство московского царя.

В первые дес яти ле ти я с у щес твовани я Яицког о г о -

родка его население было немногочисленным и, судя по ка-

зачьим преданиям, письменно зафиксированным в 20-х гг.

XVIII в., не превышало 600 человек. Однако узнав о с уще-

с твовании новог о вольног о г ородка в низовьях Яика, не-

подвластного как ногайским мирзам, так и царскому само-

державию, в него стали быстро стекаться беглые крестьяне

из ближайших ве ликорусских земе ль, тюркоязычные вы-

ходцы из распавшейся Ногайской орды, бывшего Казанско-

го ханства, Крыма, Башкирии и Кавказа, а также волжские

калмыки, раскольники-старообрядцы и др.

Согласно народному преданию, жили казаки «нема-

лое время своевольно, ни под чею державою», но в 1613 г.

45