Стр. 53 - ТОМ3

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
119. Город Уральск
XIX ғ. екінші ширегінде Орал тұрғындары санының
өсуіне және мәдени-тұрмыстық инфрақұрылымының да-
муына байланысты қаланың сыртқы бейнесінде де елеулі
өзгерістер болды. Оның жоспары ғана емес, сонымен бірге
қоғамдық ғимараттар мен тұрғын үйлердің сипаты (әсіресе
Оралдың орталық бөлігінде) көп өзгерді. 1820 ж. әртүрлі
2500 құрылыс болды, соның ішінде 200 тас үй, үш шіркеу
және бір шағын құлшылық үйі бар еді. Алайда, 1821 ж. қалада
тағы да үлкен өрт болды, көптеген ғимараттар жанып кетті,
сондықтан кейінгі жылары олар негізінен қайта салынды.
XIX ғ. бірінші жартысында Орал біртіндеп солтүстік-
ке қарай өсті. Қаланың өсуімен бірге оның әкімшілік
және сауда орталығы да жылжыды. Сол кездегі көптеген
әкімшілік мекемелер Михайловск көшесінде (Қазіргі
Достық даңғылы) орналасты, ал сауда мекемелері біртіндеп
Оралдың солтүстік бөлігіне қарай жылжыды. Сөйтіп, XVIII ғ.
Михайло-Архангельск соборының жанында болған қала ба-
зары XIX ғасырдың басында Орал өзенінің жанына, Некра-
сов алаңына, ал 30–40 жылдан кейін осы алаңның ішінде
Шағанға жақын жерге ауыстырылды. Орал казактарының
әскер басшылары дәстүрлі түрде Оралдың орталығында
Михайловская мен Атаманская көшелерінде тұрды, онда
сол кезде казак офицерлері мен шенеуніктеріне үйлер
салынған болатын. Қатардағы казактар мен басқа да
әлеуметтік топтар тұрған тұрғын үйлер ХІХ ғ. ортасына
дейін көбіне қаланың оңтүстік бөлігінде болды.
1869 ж. 1868 жылғы шыққан «Дала облыстарын
басқарудың уақытша ережесі» негізінде Орынбор генерал-
губернаторлығының құрамында Орал облысы құрылып,
Орал қаласы осы облыстың әкімшілік орталығына ай-
налды. 1897 ж. мұнда 36 400 адам тұрды, ал 1913 ж. 45 600
адамға жетті. Қалада қазақтармен айырбас саудасы жақсы
жүрді, жәрмеңкелер жұмыс істеді. ХІХ ғ. екінші жартысын-
да Орал Батыс Қазақстандағы балық және нан саудасының
ірі орталығы болды. Мұнда мәдени өмір мен қаланың сәулет
құрылысы қарқынды дамыды.
ХІХ ғ. 20-шы жж. бастап Оңтүстік Орал маңы
тұрғындарының өзіндік тұрмыс тарихы мен мәдениеті орыс
мәдениеті көрнекті қайраткерлерінің – зерттеушілердің,
жазушылардың, ақындардың және көсемсөзшілердің көңілін
аударды. 1820 ж. осы қалада болып, Орал казактарының
өткені туралы болашақ «қазақ халқының Геродоты» тарих-
шы А. И. Левшин (1797–1879) бірегей материалдар жинады.
Кейіннен, әр жылдары, бұл қалада А. С. Пушкин, В. А. Жуков-
ский, В. И. Даль, Н. А. Плещеев, Т. Г. Шевченко, Л. Н. Толстой,
рой четверти XIX в. произошли заметные изменения и во
внешнем облике города. Изменилась не только его плани-
ровка, но и характер общественных зданий и жилых до-
мов, особенно в центральной части Уральска. В 1820 г. там
име ло с ь до 250 0 с т р о е ний р а зно г о р ода , в том чис ле
200 каменных домов, три церкви и одна часовня. Однако в
1821 г. в городе произошел новый большой пожар, многие
здания погибли, и поэтому в течение последующих десяти-
летий он вновь основательно перестраивался.
53
Орал казак әскерінің наказной атамандарының үйі.
ХІХ ғасырдың бірінші жартысында салынған. ХІХ ғасырдың
аяғында салынған орталық портик пен балконның
жалпы көрінісі. ХХ ғасырдың басындағы фотосурет
Дом наказных атаманов Уральского казачьего войска.
Построен в первой половине XIX века. Общий вид с центральным
портиком и балконом, пристроенными в конце XIX века.
Фотография начала XX века
А. С. Пушкин мұражайы – бұрынғы
Орал казак әскерінің наказной атамандарының үйі.
ХІХ ғасырдың бірінші жартысы. Қазіргі көрінісі
Музей А. С. Пушкина – бывший дом наказных атаманов
Уральского казачьего войска. Первая половина XIX века.
Современный вид