Стр. 49 - ТОМ3

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
119. Город Уральск
ный внешний вид име л че тко выраженный обороните ль-
ный характер. Городок выстраивался в форме треу г ольни-
ка, который омывался с трех сторон в юго-западной, юж-
ной и юг о-восточной частях Яиком, Старицей и Чаг аном,
а с северной стороны, начинавшейся в районе центра со-
временного Уральска, которая у ходила в степь, был защи-
щен тремя рядами рвов и валов. Первый из них был устро-
ен непосредс твенно перед г ородом, второй – на расс тоя-
нии километра от него, третий – на расстоянии семи ки-
ломе тров. Кроме основных г ородских рвов и ва лов с уще-
ствовал ряд вспомог ате льных сооружений такого же рода,
расположенных в нескольких местах.
Крепос ть занима ла наиболее возвышенн у ю южн у ю
часть г орода, иг равшую роль командной высоты по отно-
шению к окру жающей ег о местности. При этом разбивка
обороните льных с тен, возведенных в виде глинобитног о
вала, имевшего форму полумесяца и у крепленного пле тня-
ми, производилась казаками с таким расчетом, чтобы пово-
роты фасов вала позволяли из крепости обстреливать все
участки территории на подходах к укреплению.
В Яиц ком г о р од ке жи ли ис к лючи те л ь но ка за к и ,
т. е. военно-служилые люди, которые в слу чае тревоги бы-
ли обязаны срочно являтьс я на у крепленн ую линию для
о тра жени я вне запной атаки непри яте л я. Наиб оле е др ев-
ним местом их расселения в черте современного Уральска
является район «ку реней», расположенный к юг у от старо-
г о Михай ло -Арханг е ль с ког о соб ора в ис торичес ком цен-
тре города. В далеком и относите льно недавнем прошлом
этот район нередко назывался «Кремлем». Курени – типич-
на я казачья с лобода, в ко торой сформирова лс я тра дици-
онный тип жилог о дома приу ра льских казаков, характер -
ный для Ура льска. Примечате лен один из домов бывших
ку реней – пятистенный деревянный сруб, крытый шатро -
вой крышей. Он сохранился до наших дней и сегодня рас-
положен на стыке проспекта Достык и улицы Стремянной,
реконстру ирован в 1968 г. В нем более трехсот лет назад
прожива л мас теровой казак Пе тр Кузнецов, дочь ко торо -
го была засватана за «царя батюшку» Емельяна Ивановича
Пу г ачева. Только три мес яца продолжа лось заму жес тво и
«царс твование» юной казачки Ус тиньи Пе тровны, котора я
не минова ла пожизненной ссылки в Кексг ольмску ю кре-
пость, где вскоре умерла.
Не да ле ко о т с о б о р а на ход и ло с ь помеще ние г ла в -
ной канце л ярии казачь ег о войс ка – Войс кова я изба – и
ря д подсобных помещений. В о тличие о т с л у жилых каза-
болды. Олардың орналасқан жері қазіргі Орал қаласының
«күрең» ауданында, ескі Михайло-Архангельск соборының
оңтүстігіндегі қаланың тарихи орталығында болды.
Бұрындары және кейінгі кезде бұл аудан «Кремль» деп аталды.
Күрең – Оралға тән дәстүрлі тұрғын үй болып қалыптасқан
кәдімгі казак слободасы (үлкен ауыл). Бұрынғы күрең
үйлердің есте қалатыны – ағаш кесіндісінен жасалған бес
қабырғалы жабық шатыр. Ол бүгінгі күнге дейін сақталып,
1968 ж. қайта жөнделген, Достық даңғылы мен Стремян-
ная көшесінің қиылысқан жерінде орналасқан. Бұл үйде
300 жыл бұрын Емельян Пугачевтің қызын айттырған ка-
зак шебері Петр Кузнецов тұрды. Үш ай ғана күйеуде болып
«патшалық құрған» жас казак әйелі Устина Петровна Кек-
сгольм бекінісіне өмірлікке жер аударылып, кейін сонда
қайтыс болады.
Соборға жақын жерде казак әскерінің бас кеңсесі –
Әскери үй және басқада қосалқы үйлер болды. «Әскери емес» –
саудагерлер, қолөнершілер, жалдамалы жұмысшылар мен қа
лаға келетін қонақтар Татар слободкасында немесе қала-
ның шетінде тұрды. Орынбор тарихшысы П. И. Рычковтың
құрастырған 1748 ж. Жайық қаласының жазба деректерінде
айтылғандай, сол кездегі казактар елдімекенінде «Жайық
өзенінің бұрынғы ағысы бойынша, “Старица” деп атала-
тын жерде, іш жағынан және Шаған өзенінің бойында,
Жайықтың бір бөлігінде үш мыңдай аула» салынған.
XVII–XVIII ғғ. Жайық қаласы бір-біріне жапсарлас
орналасқан және атты арбалар жүретін тар көшелердің
екі жағына салынған шағын ағаш үйлерден тұратын
49
«Курень» (түркі сөзі «қора» – әскери тұрақ) аумағындағы
Е. И. Пугачев мұражайы (бұрынғы Кузнецовтар үйі).
XVIII ғасыр. Қазіргі көрінісі
Музей Е. И. Пугачева (бывший дом Кузнецовых)
в «Куренях»(от тюркского слова «кора» – военное поселение).
XVIII век. Современный вид